مریم واحدی

از آنجا که لازم است تربیت، فرآیندی جامع و کامل داشته باشد، باید به تمام زوایای وجود انسانی و همهٔ استعدادها و توانایی های طبیعی و فطری او توجه و برای رشد، پرورش و هدایت آن ها برنامه ریزی شود. اندیشمندان و نظریه پردازان تعلیم و تربیت با نگاه همه جانبه به تربیت، آن را در ساحت های متنوع و متعددی طبقه بندی کرده اند که یکی از جنبه های مهمّ آن تربیت اخلاقی است. از طرف دیگر، در نظرگرفتن دیدگاه اسلام در مبانی و مسائل علوم تربیتی، نیازی است که در این حوزه احساس می شود؛ بنابراین، هدف پژوهش حاضر، واکاوی اصول و روش های تربیت اخلاقی از منظر علامه جعفری است که بر پایهٔ مکتب اهل بیت در حوزهٔ اخلاق و تربیت اخلاقی، نظریه پردازی کرده است. راهبرد این تحقیق کیفی و راهکار اجرایی به صورت کتابخانه ای و رویکرد آن تحلیل محتوا و روش توصیفی_تحلیلی است. نتایج و دستاوردهای مهمّ این تحقیق عبارت است از: شناسایی اصول اخلاقی، شامل اصل حیات معقول، تعقل و اندیشه ورزی، تقوا، وجدان، آزادی و هم چنین شناسایی روش های تربیت اخلاقی، مانند روش تربیت عقلانی، توجه به تفاوت های فردی، عبرت آموزی از امور دنیوی، شکر و یادآوری نعمت ها، گوش سپردن به ندای مرگ، توبه، محاسبهٔ نفس و سرمشق گیری.

در دوران معاصر، آفت ها و نابهنجاری های اخلاقی به اوج خود رسیده است و همه روزه انواع رذیلت های اخلاقی به شکل های مختلف در گوشه و کنار گیتی اتفاق می افتد، پدیده شوم و نامبارکی که می رود تا پایه های تمدن بشری را سست و لرزان نماید و تاروپود فرهنگ انسان و اخلاق را به اضمحلال کشاند. بر این اساس مسئله تهذیب نفس و پرورش انسان های مهذب به عنوان نوعی راهکار در دستورکار قرار می گیرد. با این توصیف، مقاله حاضر درصدد است تا با به کارگیری اندیشه های حضرت امام ره در زمینه تزکیه و تهذیب نفس، دلالت هایی برای تربیت اخلاقی ارائه دهد. روش تحقیق مقاله، کیفی و از نوع توصیفی تحلیلی است که در مرحله نخست با مراجعه به آثار و تألیفات امام خمینی ره در زمینه تهذیب نفس و حوزه تربیت اخلاقی، اندیشه های ایشان استخراج گردیده و سپس به تحلیل این اندیشه ها براساس مبنایی منطقی پرداخته شده است. نتایج به دست آمده از دیدگاه امام خمینی ره نشان می دهد که: ایمان مبتنی بر اتکال به خدا و تقوای الهی همراه با هوشیاری و بصیرت، مسئولیت اجتماعی، تأمل، تفکر و خودشناسی، از لحاظ تربیت اخلاقی کاربرد مؤثری دارد.

اخلاق عارفانه ،اخلاقی است که عرفاء و متصوفه مروج آن بوده اند و محور آن، مبارزه و مجاهده با نفس است هدف این مکتب اخلاقی ، تربیت انسان کامل است. انسان کامل که عصاره خلقت و جامع جمیع نشآت وجود و غایت آفرینش ما سوا است. علامه جعفری از جمله کسانی است که در طرح مباحث اخلاقی دارای رویکرد عرفانی می باشد ولی دراین جا سعی شده است که به چهره اخلاق عرفانی ایشان توجه شود که توجه به اخلاق یکی ازمولفه هایی می باشد که سبک زندگی را هدایت می کندو به سرمنزل مقصود می رساند تا اخلاق نباشد قدم از قدم نمی توانیم برداریم بدین شناخت دلالت های تربیتی دیدگاه وی مبادرت نماییم.پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی، به بررسی اخلاق عرفانی در اندیشه تربیتی علامه محمدتقی جعفری پرداخته است. . براین اساس می توان چنین نتیجه گیری نمود که عارف بدون اخلاق معنی ندارد و باید متصف به صفات اخلاقی مانند:یقظه وبیداری،بینایی دل ،معرفت نفس،تفکر،ابتهاج(فناء فی الله) وصال حق و... باشد.