مریم صدیقی

شمار بسیاری از اسناد مالی تاریخ ایران به خط سیاق نگاشته شده است و برای درک تاریخ اقتصادی ایران این مرزوبوم در دوره های صفوی و قاجاری و یا حتی پیش از آن، باید این خط بازشناسی شود تا گر هگشای بازخوانی اسناد و مکتوبات تاریخی باشد. بنابراین اهمیت نگارش اثری در شناساندن سیاق در دوره های مختلف تاریخی واضح است. کتاب دوجلدی سیاق )تاریخ، آموزش، دیوا نسالاری و ریاضی حسابداری(، نوشته اسدالله عبدلی آشتیانی )تهران: سفیر اردهال، چاپ اول: 1395 ( تاز هترین کتابی است که درباره آموزش سیاق به طبع رسیده و اطلاعات جزئی و گسترده ای درباره سیاق گردآورده است. نویسنده نوشتار حاضر را با هدف معرفی و نقد کتاب مذکور، به رشته تحریر درآورده است. وی در راستای این هدف، نخست اطلاعاتی درباره اسدالله عبدلی آشتیانی بیان کرده و در ادامه، منابع اصلی مورد استفاده نویسنده در نگارش کتاب را تشریح می نماید. ارائه گزارشی از محتوا و بخ شهای کتاب سیاق و بیان نقاط قوت و نقد ظاهری و محتوایی آن، از دیگر مباحث مطرح شده در نوشتار است. 

آنچه در اینجا قصد معرفی آن را داریم، مجموعه ای از نامه های فتحعلی شاه قاجار به همسرش طاووس ملقب به تاج الدوله است. این اسناد منحصربه فرد در تاریخ حوزه زنان، حرمسرا و اندرونی شاهان و همچنین در بحث خانواده در عصر قاجار حائز اهمیت است. روایت های زیادی از تعدد زنان فتحعلی شاه در منابع نقل شده است، به گونه ای که شمار آنها در منابع، به شکل متفاوتی ثبت شده است، ولی معمولا بین 800 تا 1000 زن برای وی گزارش شده است. به هر روی هرچه بود اطلاع دقیقی از همه آنها نیست؛ چنانکه صاحب تاریخ ذوالقرنین می نویسد: «بدان که از بدایت ایّام تکلیف تا هنگام وصول او به مینوى شریف، مخفى نماناد که عدد زوجات آن برگزیده کاینات را در مدّت سنوات پنجاه و پنج سال ایّام تکلیف، خداوند جهان داناست و استعلام این حقیقت خارج از حوصله دانایان توانا». همین امر و شکست وی در جنگ های ایران و روس از او چهره یک پادشاه نالایق و خوشگذران را برای ما بر جای گذاشته است. اما در چنین شرایطی با این تعدد زنان در حرمسرای وی چه می گذشت. مسلما فضایی که در این حرمسرا بین زنان حاکم بود، فضای رقابت و امتیازگیری برای کسب قدرت و نفوذ بیشتر بود. این قدرت یا از نسب قاجاری، یا مادر ولیعهد بودن و یا از توجه و علاقه شاه به آنها برمی آمد. ما نام این زنان را با عنوان سوگلی حرم می شناسیم. آنچه در اینجا ارائه می شود به روشن شدن گوشه ای از فضای حاکم بر حرمسرای شاهی کمک می کند؛ اسنادی منحصربه فرد از برخورد شاه با یکی از این زنان قدرتمند و پرنفوذ حرمش یعنی طاووس خانم ملقب به تاج الدوله که تخت طاووس به نام وی نامگذاری شد.