رمضانعلی رازقی

شهر کوهپبایه ای ششتمد به عنوان یکی از شهرهای توابع شهرستان سبزوار با سابقه ی حدود دو هزار سال قدمت در سی کیلومتری جنوب سبزوار و در دامنه ی شمالی کوه های موسوم به «کوه میش» قرارگرفته است. بخشی از ادبیات شفاهی ششتمد را، ترانه ها و دوبیتی های محلی تشکیل می-دهد. این ترانه ها عبارتند از: عاشقانه، گران سالی، آیینی، اجتماعی، فردی و مرثیه ها. هدف از این نوشتار بررسی محتوایی و ساختاری اشعار و ترانه های محلی مردم منطقه ی مذکور می باشد که به صورت ادبیات شفاهی و از زبان و آنچه که در سینه ی مردم منطقه محفوظ بوده، نقل گردیده است. روش جمع-آوری اطلاعات، مراجعه به افراد ازطریق گفتگو(مصاحبه) بوده است. هریک از واژه ها به جز تعریف عملیاتی، معنا و مفهوم آن نیز تا حد امکان شرح داده شده است. جامعه ی مورد تحقیق، مردم شهر «ششتمد» و روستاهای مجاور آن بوده است. بخشی از نتایج این پژوهش حکایت از رو به زوال و نابودی این اشعار و ترانه هاست. دلیل آن هم، همسو بودن داده های آماری با این کاراست.

در رویکرد انسان شناختی به فولکلور، ادبیات شفاهی بازتابی از فرهنگ و استلزام های آن در نظر گرفته شده و به مثابه بستری برای پژوهش و تحقیق درباره جامعه به آن نگریسته می شود. مقاله حاضر به بررسی ابیات و اشعار مربوط به دو آیین روایی در ششتمد سبزوار با عنوان چاووشی خوانی و رباعی خوانی می پردازد. در بررسی این ابیات محوریت با ابیات و اشعاری است که با مضمون امام رضا (علیه السلام) ساخته و پرداخته شده اند. پژوهش حاضر با روش مردم نگاری و الهام از بحث نظری «ویکتور ترنر» درباره نمادهای آیینی سامان یافته است. ابیات مربوط به این آیین ها به مثابه نمادهای آیینی عمل کرده، تراکمی معنایی را نشان می دهند. تراکمی که به صورت یک طیف معنایی عمل می کند، از یک سو به عواطف و احساسات انسانی ارجاع دارد و سوی دیگر آن به هنجارها و نظم های بالقوه و بالفعل جامعه مرتبط است. آنچه در فهم این طیف معنایی مهم است، توجه به عدم تفکیک پذیری این دو قطب است.