فاطمه متوسلی

در مبحث مواجهه با تروریسم، واژه بنیادگرایی به وفور مورد استفاده قرار می گیرد، اما همچنان تعریف درستی برای آن ارائه نشده است. تمرکز دقیق بر بنیادگرایی ایدئولوژیکی احتمال دلالت ضمنی بر این امر، که عقاید بنیادی عامل و یا حداقل پیش درآمد لازم برای تروریسم می باشند، را در پی دارد، درحالیکه می دانیم این مسأله صحت ندارد. مسیرها و ساز و کارهای گوناگونی از درگیری تروریستی برای افراد مختلف در زمان ها و شاید شرایط متفاوت به شیوه های متفاوتی عمل می کنند. این مقاله به بررسی مشکلات در تعریف بنیادگرایی و گرایش به سیاست بنیادی، می پردازد و نشان می دهد که بنیادگرایی، و بطور ویژه درگیری در اقدامات تروریستی، بهتر است بعنوان مجموعه ای از فرآیندهای گوناگون مورد توجه قرار بگیرند. در ادامه تعدادی نظریه به صورت بالقوه نویدبخش، از جمله نظریه جنبش اجتماعی، روانشناسی اجتماعی و نظریه تغییر، که می توانند به مطالعات بعدی آن فرآیندها کمک کنند، مرور می شوند. در آخر، این پژوهش تعدادی چارچوب محتمل را به منظور درک این امر که چگونه این فرآیند ها می توانند کنش مرتبط با تروریسم را تسهیل کنند، شرح می دهد.

آنچه در سقیفه بنی ساعده به گاه وفات حضرت محمد رخ داد، محتوای مناظرات حاضرین، بر خواسته از تفاوت در جنبه های مختلف زندگی اعراب و تنوع زیستی قومیت های گونا گون با آمیزه ای از طرز تفکر های سیاسی و مذهبی متأثر از عصبیت های قومی و نژادی دوران جاهلیت بود که سرانجام منجر به جدایی میان مسلمانان در طول تاریخ و بروز و ظهور مکاتب و نحله های مختلف مذهبی، فکری و فرهنگی شد. نظر به اهمیت مسأله جانشینی حضرت محمد و بازتاب آن در اندیشه های مسلمانان، و به تبع اسلام شناسان و خاورشناسان، پژوهش پیش رو قصد دارد به مدد امکانات کتابخانه ای و مراجعه به منابع کهن تاریخی، ضمن شرح اجمالی و مجدد رویدادهایی که منجر به پذیرش خلافت ابوبکر شد، چگونگی بیعت، همچنین ذکر علت عدم حضور تعداد زیادی از بزرگان مهاجر و بنی هاشم در جلسه تصمیم گیری برای تعیین جانشین پیامبر، ادله مستشرقان متأثر از دیدگاه اهل سنت مبنی بر مشروعیت خلافت ابوبکر را، با رویکردی سیاسی- اجتماعی و با بهره گیری از نظریات مشروعیت مطرح شده توسط اندیشمندان غربی به ویژه ماکس وبر به آزمون بگذارد. از این رو مسأله پژوهش این است که چگونه دلایل مطرح مبنی بر مشروعیت خلافت ابوبکر می تواند با مولفه های مشروعیت ارائه شده توسط نظریه پردازان غربی مطابقت داشته باشد.

در طول دهه های اخیر، تجزیه و تحلیل ها به منظور شرح تحول از بنیادگرایی تا افراط گرایی خشونت آمیز یعنی RVE، چندین چارچوب طرح کرده اند. این چارچوب ها عمدتاَ مبتنی بر مدل های عقلانی و مفهومی بوده، از نظریه ای الهام نگرفته و از پژوهش نظام مندی پیروی نکرده اند. این پژوهش مدل های مفهومی فرآیند بنیادگرایی و مطالعات کاربردی RVE اخیر یعنی پس از حادثه 11 سپتامبر را مرور می کند. این تحقیق بر اهمیت تمایز قائل شدن میان بنیادگرایی ایدئولوژیکی و درگیری تروریستی تأکید می کند، هرچند هر دو مسئله نیازمند تحقیقات بیشتر کاربردی است. در نهایت، پژوهش برخی از تلاش های تحقیقاتی مرتبط با RVE اخیر را خلاصه کرده، هفت مسئله ای که محققان علوم اجتماعی و اعضای وابسته همچنان لازم است تا در مورد بنیادگرایی خشونت آمیز بدانند را معرفی می کند، و مجموعه ای از فرضیه های آغازین برای پیشبرد و نیز برنامه ای تحقیقاتی که می تواند به تروریست های آتی کمک کند تا اقدامات تروریستی را رها کنند، ارائه می دهد.

دستیابی به اهداف مستلزم پیروی از مجموعه ای از بایسته هاست، و البته میزان التزام و پایبندی به آنها در طول مسیر تعیین کننده میزان موفقیت در رسیدن به مقصود است. نظم از جمله عناصر اجتناب ناپذیر، و چه بسا نقشه راه رسیدن به آرمان هاست. فارق از توصیه اکید کلام وحی، انبیاء و اولیاء الهی، اهل خرد نیز بر اهمیت نظم، منطبق با ارزش ها و باورها، و تأثیر آن بر تمامی شئون زندگی، اعم از فردی یا اجتماعی، بعنوان قاعده ای کلی، همچنین سامان دهنده بینش، منش و کنش افراد اذعان کرده اند. همچون نظم در نظام هستی، از نظر آنان روابط انسانی متأثر از ارزش های مشترک در یک مجموعه، شرط مسلم رسیدن به نظم اجتماعی در سایه توجهات مدیری توانمند می باشد. در پژوهش پیش رو پژوهشگر قصد دارد به روش کتابخانه-ای، با رویکرد اجتماعی و با استعانت از نظریات اندیشمندان، و تمرکز عمده بر نظریه نظم اجتماعیِ ارائه شده تالکوت پارسونز، پس از مروری اجمالی بر سیره فردی و اجتماعی نبی اکرم، و شرح احوالات مردم سرزمین عربستان، شیوه مدیریتی آن حضرت، همچنین میزان موفقیت ایشان را در بنیاد نهادن جامعه ای نوین با پیروی از عنصر نظم به آزمون بگذارد. بنابراین سوال پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که تا چه میزان پیام آور توحید توانستند با تلاش برای نهادینه کردن ارزش های اسلامی و جایگزینی آن با آنچه پیش از آن در میان مردم آن دیار مرسوم بود، به همسو کردن آرمان های تازه مسلمانان توفیق یافته و در نتیجه به نظم اجتماعی دست یابند.