سعیده میرصدری

فجایع انسانی حاصل از جنگ جهانی دوم و همچنین تجربه کشتارهای دسته جمعی یهودیان که پس از دوران حاکمیت عقل روشنگری و ارزش های شکل گرفته از آن رخ داده بود، به پرسش های وجودی و فلسفی بسیاری انجامید که منجر به شکل گیری گفتمان شر در سنت فلسفی و الهیاتی غرب گردید. در این فضا، فلاسفه ملحد در معقولیت خداباوری سنتی و دیدگاه آن نسبت به مسئله شرّ تردید نمودند. همچنین جریان های ضدتئودیسه نیز شکل گرفتند که هر گونه تلاش برای توجیه شرور را شرم آور و غیراخلاقی می خواندند. در این پس زمینه، متکلمان یهودی و مسیحی و فلاسفه دین باور به بازخوانی سنت دینی شان و ارائه پاسخ هایی با تاب آوری بیشتر در خصوص مسئله شرّ روی آوردند. اما در جهان اسلام متفکران مسلمان علاقه چندانی به این بازخوانی نشان ندادند. در این مقاله مختصر، با بررسی کتبی که به زبان انگلیسی در زمینه اسلام و مسئله شرّ در دوره معاصر نگاشته شده، نشان داده می شود که این آثار معدود نیز غالباً به واگویی همان پاسخ های کلاسیک و سنتی پرداخته اند و یا این که گفتمان شرّ را دغدغه ای غربی یا بیگانه قلمداد کرده اند. از این رو به نظر می رسد که الهیات اسلامی همچنان نیازمند پرداختن جدی تر به وجه وجودی و انسانی شرّ و ارائه پاسخ ها ی عملی بدان است.

کتاب الگوهایی از خداوند؛ الهیاتی برای عصر اکولوژیک/ بوم شناختی و هسته ای، اثری است که در سال 1987 به قلم سلی مک فاگ نگاشته شده است. مدعای اصلی کتاب این است که الگوها، و به تبع آن مفاهیم و زبانی که در سنت مسیحی در باب خدا و رابطه اش با عالم رایج بوده و هست، نه تنها دیگر مناسب نیستند و کارکرد خود را از دست داده اند بلکه برای روزگار حاضر، مضر می باشند؛ چرا که الگویی را ارائه می کنند که بر اساس جهان بینی دوگانه انگارانه سلسله مراتبی و تفوق گرایانه است. بنابراین نویسنده در این کتاب مساعی خود را صرف ارائه تصور تازه ای از خداوند با مجموعه ای از صفات و افعالی متفاوت از الگوی خدای سنتی می کند که با روزگار حاضر همخوانی بیشتری داشته باشد. نگارنده در سطور پیش رو، در تلاش برای معرفی کتاب، محتوای کتاب و عقاید مک فاگ را به تصویر می کشد.