سید طیب رزاقی

پی بست ها و پیش بست های ضمیری، صرف نظر از جایگاه، نقش های مختلف نحوی دارند. در گویش ابوزیدآبادی سه ضمیر پی بستی و یک ضمیر پیش بستی وجود دارند. پی بست های فاعلی، مانند فارسی، در پایان اغلب نمودهای فعلی، به جز ماضی متعدی ظاهر می شوند ولی برخلاف فارسی در ماضی متعدی نقش پی بست مفعولی و متممی دارند. افزون براین می توانند بیانگر شمار مفرد و جمع، و به ویژه در سوم شخص مفرد، بیانگر جنس دستوری مفعول نیز باشند. گروه دیگر پی بست های شخصی اند که به جز ملکیت در فعل های ماضی متعدی، به غیر از استمراری، عامل اند. این پی بست ها می توانند میزبان اکثر واژه های جمله باشند. گروه چهارم پیش بست هایی هستند که در فعل ماضی استمراری متعدی، کنندة کار و در مضارع اخباری و التزامی متعدی در نقش مفعولی ظاهر می شوند، درنتیجه، غالب جمله هایی که در آنها از فعل متعدی استفاده می شود دو مفعولی هستند و براساس ساختار ارگتیو، مفعول در شمار و جنس با فعل مطابقت دارد. پی بست ها نقش عمده ای در آشکار ساختن واکه یا همخوانِ پایانیِ حذف شده دارند.

در بخش های کوهستانی و کویری کاشان، گویش های نسبتاً زیادی رواج دارد. همه این گویش ها بنابر تقسیم بندی زبان شناسان، جزء گویش های ناحیه مرکزی ایران به شمار می روند. گویش های مرکزی کاشان مانند دیگر گویش های زبان فارسی، بسیاری از ویژگی های فارسی دری و پهلوی و حتی باستان را به خوبی پاسداری کرده اند. هنوز در برخی از واژه ها تلفظ دقیق «واومعدوله» به کار می رود. برخی واژه ها واکه آغازی خود را حفظ کرده اند. جنس دستوری (مؤنث و مذکر)، تعدادی از اسم ها را با نشانه - ā (مذکر) و -e (مؤنث) از هم متمایز می کند. در ابوزیدآبادی، به جز اسم های مذکر ومؤنث  نشانه دار، اسم های بی نشانه نیز جنس دستوری دارند و جنسیت آن ها با استفاده از صفت و فعل مشخص می شود. در گویش های دیگر، قواعد جنسیت تحت تأثیر فارسی، چنان که باید و شاید، رعایت نمی شود. افزون براین تعدادی از ساخت های فعلی در تذکیر و تأنیث تمایز دارند. حروف اضافه در سه جایگاه پیشایند، پسایند یا هر دو ظاهر می شوند. در این گویش ها «را» غالباً به معنی برای و نقش نمای مفعول باواسطه است و مفعول بی واسطه معمولاً بی نشانه است. ترتیب اجزای جمله مانند فارسی گفتاری امروزی و گاهی مانند فارسی دری است. چهار شکل پی بست شخصی، با جایگاه ها و کارکرد های متفاوت دیده می شود. پی بست های شخصی به جز نقش اصلی، کننده کار فعل های ماضی متعدی نیز هستند. برخی از پی بست ها فاعلی هستند و مانند فارسی در آخر فعل ظاهر می شوند، همین پی بست ها در فعل های مضارع اخباری و التزامی، می توانند نقش مفعولی و متممی را نیز انجام دهند. ماضی استمراری شناسه هایی دارد که باهمه فعل ها متفاوت است؛ آن ها پیشوندگونه در آغاز فعل ظاهر می شوند. ساختار «ارگتیو» (مطابقت فعل گذرا با مفعول بی واسطه)، به ویژه درابوزیدآبادی به کار می رود.

گویش ابوزیدآبادی1 یکی از گویش های ناحیه مرکزی ایران است. این گویش در بخش کویرات به مرکزیت شهر ابوزیدآباد رایج است. این شهر در سی کیلومتری جنوب شرقی کاشان واقع شده است. ابوزیدآبادی از نظر دستوری، نسبت به فارسی ویژگی هایی دارد که آن را از زبان فارسی کنونی متمایز می کند. در این مقاله، نویسنده می کوشد برخی از ویژگی های آوایی و دستوری این گویش را توصیف و تحلیل کند. کاربرد تقریباً چهارده مصوت کوتاه و بلند و حضور جنس دستوری و تأثیر آن بر اکثر اسامی، و تعداد زیادی از ساخت های فعلی و رواج و کاربرد قابل توجهی از پیشوندهای اشتقاقی که امروزه در فارسی نیمه فعال یا مرده اند و... تعدادی از ویژگی های این گویش به شمار می روند. همچنین این مقاله نشان خواهد داد که ابوزیدآبادی به عنوان امانتدار زبان فارسی، نکات زبان شناسی قابل توجهی از فارسی دری و حتی فارسی میانه (پهلوی) و فارسی باستان را به درستی در خود پاسداری کرده است.