علی ضیایی مهر

کتاب درسی به عنوان یکی از ارکان اصلی آموزش، می تواند نقش مهمی را در زمینه پرورش خلاقیت و تفکر خلاق یادگیرنده ها ایفا کند. این پژوهش با هدف بررسی میزان تطابق محتوای کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی با الگوی خلاقیت هدایت شده پلسک (1997) و با روش توصیفی از نوع تحلیل محتوا انجام گرفته است. نمونه ی آماری این پژوهش که با حجم جامعه آماری آن یکسان است، شامل کلیه تمرینات کتاب کار تفکر و پژوهش پایه ی ششم دبستان در سال تحصیلی 93-1392 می باشد. از فرم های تحلیل محتوا که براساس الگوی چرخه ی آموزش خلاقیت پلسک طراحی شد به عنوان ابزارهای جمع آوری داده ها استفاده گردید. یافته های پژوهش نشان می دهند که بر اساس الگوی پلسک، در تدوین محتوای کتاب کار تفکر و پژوهش پایه ی ششم دبستان میزان توجه به اصل اول یعنی توجه (مرحله آمادگی) برای خلاقیت %61، اصل دوم یعنی گریز (مراحل تخیل و توسعه) برای خلاقیت (%39) بوده و اصل سوم یعنی تحرک (مرحله ی عمل) مورد توجه قرار نگرفته است (0%). این در حالی است که از اصل تحرک در الگوی چرخه ی خلاقیت هدایت شده ی پلسک به عنوان مهم ترین بخش این چرخه یاد شده است. امید است یافته های پژوهش حاضر ضمن مفید بودن در بازطراحی و بازنگری کتاب تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی بتواند از طریق ایجاد دانش وآگاهی بیشتر در تولید محتوای مناسب در برنامه های درسی، در جهت پرورش و شکوفایی خلاقیت دانش آموزان، نقش سازنده ای را ایفا کند.

این مقاله با هدف بررسی تأثیر برنامه درسی ریاضی آمیخته به طنز بر خلاقیت ریاضی دانش آموزان پایه ششم دوره ابتدایی نگاشته شد. مقاله حاضر به تحلیل و گزارش نتایج کمی یک مطالعه بزرگتر که با روش آمیخته صورت گرفته، می پردازد. خلاقیت ریاضی دانش آموزان بر اساس عملکرد آن ها پس از اجرای بسته آموزشی ریاضی آمیخته به طنز، طراحی شده توسط محققین بر اساس مفاهیم کتاب ریاضی پایه ششم، مورد تحلیل قرار گرفت. مقایسه نتایج پیش آزمون و پس آزمون نشان داد که تلفیق محتوای مفاهیم ریاضی با انواع طنز آموزشی بر رشد خلاقیت دانش آموزان تأثیر مثبت دارد. پیشنهادهایی جهت استفاده از این یافته ها در حوزه برنامه ریزی درسی چون طراحی محتوای آموزشی آمیخته به طنز آموزشی متناسب با ویژگی های فراگیران و تلفیق طنز آموزشی با برنامه های درسی در سطوح و رشته های مختلف، توسط تولید کنندگان برنامه های درسی ارائه شده است.

این مقاله قصد دارد با ارائه خلاصه و تحلیلی از تحقیقات انجام شده در زمینه طنز در دو دهه اخیر به تبیین نقش و اثرات طنز آموزشی در فرآیند یاددهی- یادگیری با تاکید بر مزایای به کارگیری طنز در آموزش زبان دوم/ خارجی بپردازد. ابتدا تعاریف، کارکردها و رایج ترین نظریه های طنز در سه حوزه اجتماعی- روانی، زبا نشناختی و آموزشی ارائه می شود. سپس، انواع و اشکال طنز مورد بهره گیری در فضاهای آموزشی، به ویژه در محیط های آموزش زبان دوم ارائه می شود و پیامدهای مثبت و منفی به کارگیری طنز در کلاس درس مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. مهم ترین کارکردهای طنز در حوزه های یاد شده عبارت است از: استفاده از آن به مثابه یک استراتژی برای نفوذ در دیگران، بهبود روابط، بیان و تقویت همبستگی با مخاطبان، افزایش انسجام گروهی و استفاده از طنز به مثابه ابزاری برای انتقال و تسهیل یادگیری دانش زبان شناختی و اجتماعی- فرهنگی زبان دوم. در واقع، با توجه به اینکه طنز تشکیل دهنده هسته مرکزی هر سه کارکرد اصلی آن یعنی نفوذ اجتماعی، تقارب و تنظیم سبک ارتباطی افراد است، پیش بینی می شود که تعاملات آمیخته به طنز در محیط های آموزشی و کلاسهای درس به اثربخشی آموزش کمک کند. با وجود محاسن یاد شده، طنز نامناسب ممکن است موجب بروز اثرات منفی مانند بی اعتبار کردن خود و دیگران شود.

هدف این پژوهش، توصیف و تحلیل نظرات معلمان از آگاهی های مرتبط با نقشهای تربیتی خود و میزان همپوشانی آن با انتظارات برنامه درسی ملی بوده است. با بهره گیری از روش های پدیدارشناختی و زمینه یابی از نوع توصیفی تحلیلی، نخست پرسشنامه محقق ساخته با یک سؤال باز میان 80 نفر از آنها به شکل تصادفی توزیع و گرد آوری شد. سپس با استخراج برداشتها و تعابیر ارائه شده، پرسشنامه نظرسنجی نهایی نقشهای تربیتی معلمان، تولید و میان 239 نفر از دبیران زن دوره دوم متوسطه شهر تهران با نمونه گیری تصادفی خوشه ای اجرا شد. نتایج چرخش تحلیل عاملی در نرم افزار لیزرل نشان می دهد که از دیدگاه دبیران این خرده نقشها می تواند به ترتیب در چهار گروه نقشهای ارتباطی و خلاقانه، آموزشی و اجرایی، انگیزشی و هدایتگرانه دسته بندی شود. میزان آگاهی معلمان با میانگین تجربی کل با عدد 55/1 کمتر از میانگین نظری (3) به دست آمده است که نشان دهنده آگاهی کمتر از حد متوسط معلمان نسبت به نقش های تربیتی خود است. مقایسه خرده نقش های تربیتی سند برنامه درسی ملی با خرده نقش های تربیتی ارائه شده از سوی معلمان، نشان می دهد که معلمان درباره خرده نقشهای تربیتی و خلاقانه آگاهی و شناخت کافی ندارند، اما درباره سایر نقشها از آگاهی کافی برخوردارند. از این رو، همپوشانی بالایی میان نقشهای تربیتی برگرفته از سند برنامه درسی ملی و نظرات معلمان مشاهده می شود.