نیما بردیافر

زنان به عنوان نیمی از جمعیت تهران یکی از اقشار تأثیرگذار در بروز بحران آب و در عین حال حل مسائل مرتبط با آن هستند. بر مبنای فرایند اجتماعی مطرح شده در این پژوهش در دوران جدید نوعی روانشناسی خاص در زنان بروز کرده است که آن ها را نسبت به هر دوره تاریخی دیگری متمایز می سازد به نحوی که آن ها را به مثالی بی مانند در میان اسلاف هم جنس خود از یک سو و مردان از سوی دیگر بدل ساخته است. در این پژوهش از روش کیفی مردم نگاری برای انجام عملیات پژوهش و کلیه مراحل کار میدانی استفاده شده است. یافته-های این پژوهش برآمده از تجربه زیسته زندگی پژوهشگران در تهران، مشاهدات و مصاحبه های با طبقات مختلف شهری است. این مطالعه نشان می دهد زنان به واسطه تغییرات ساختاری و تکنولوژیک سال های اخیر از یک سو و انتظار نقش ناشی از ایدئولوژی نقش جنسی از سوی دیگر، به کارگزاران اخلاق متمدنانه در تأمین بهداشت عمومی و مصرف افراطی آب مبدل شده-اند. شستشوی مداوم فضاها (توالت، حمام، آشپزخانه، حیاط)، وسایل منزل (ظروف، البسه، فرش، پرده) و تمرکز بر بهداشت خود و سایر اعضای خانواده از تغییراتی است که به واسطه این فرایند بیش از هر دوره تاریخی دیگری در زنان امروز قابل مشاهده است.

حمام کردن در ایران ، قدمتی طولانی دارد و با توجه به کارکرد های بهداشتی، زیبایی شناختی، مذهبی و اجتماعی، نقش مؤثری در تاریخ اجتماعی آن داشته است. در دهه های اخیر، حمام و استحمام با رشد تکنولوژی تأمین منابع آب و انتقال آن به تهران از یک سو و رونق اندیشه فراوانی از سوی دیگر ، دستخوش تغییرات اساسی شده است. هم زمانی سبک زندگی مصرفی و دسترس پذیری حمام در دوران معاصر، زمینه های تغییر ذائق ه فرهنگی و روان شناختی انسان امروز را به همراه داشته است ؛ به گونه ای که تغییر کارکردی حمام و دگرگونی معانی آن به عنوان بخشی از تغییرات مهم انسان متمدن ، پیگیری شدنی است. مقال ه حاضر به دنبال درک تغییرات حمام و استحمام در مسیر تکوین تاریخی آن است. در این پژوهش از روش شناسی کیفی - تاریخی و به طور خاص از روش مردم نگاری برای انجام عملیات پژوهش و کلیه مراحل کار میدانی بهره گرفته شد. یافته های این پژوهش ، حاصل تجربه زیسته زندگی پژوهشگران در تهران، مشاهدات و مصاحبه با طبقات مختلف شهری در تهران است. این مطالعه نشان می دهد با وجود تغییرات ساختاری در زندگی شهری، از بین رفتن حمام عمومی و جایگزینی حمام خانگی، این تغییرات صرفاً ساختاری نبوده و به مرور ، ذائقه روان شناختی مردم تهران نیز متناسب با پیچیده تر شدن جامعه، تحولاتی را تجربه کرده است. افزایش دفعات شست و شو، کاهش فواصل زمانی، افزایش حساسیت های بهداشتی، انزجار از بو، پنهان سازی بروز های بدن، خصوصی شدن و تغییرات کارکردی و معنایی حمام و استحمام، بخشی از این تحولات فرهنگی – روان شناختی است که در سال های اخیر در ایران رخ داده است.   

امروزه مسأله هویت فرهنگی به مسأله ای جهانی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تبدیل شده است. هویت فرهنگی تنها یکی از هویت های جمعی چندگانه انسان است که با سایر هویت های او نقش مهمی در تعریف و بازتعرف فرد ایفا می کند. نوشتار حاضر با بهره گیری از دیدگاه گیدنز در مورد سبک زندگی و هویت به تحلیل هویت فرهنگی جوانان براساس سبک زندگی شان می پردازد. این پژوهش، به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با حجم نمونه 400 نفر در بین جوانان 18 تا 30 سال کلان شهر تبریز در سال 1393 انجام گرفته است. روش نمونه گیری، نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که بین سبک زندگی جوانان با هویت فرهنگی آنها رابطه معناداری وجود دارد، به نحوی که هر چه سبک زندگی افراد در جامعه مدرن تر باشد از میزان هویت فرهنگی آنان کاسته می شود و هر چه سبک زندگی شان سنتی تر باشد هویت فرهنگی افراد تقویت می شود. علاوه بر این بین پایگاه اقتصادی اجتماعی افراد با هویت فرهنگی آنان رابطه وجود دارد درحالی که بین جنس و هویت فرهنگی همبستگی معناداری ملاحظه نشد.

در پژوهش حاضر سعی شده است با رویکردی پدیدارشناختی به بررسی و بازسازی معنایی سبک زندگی جوانان شهر تهران پرداخته شود. غالب پژوهش های صورت گرفته دربارة این موضوع با اتخاذ استراتژی قیاسی و مبنا قراردادن تئوری های پیش ساخته به توصیف و تبیین آن پرداخته اند. حال آن که در روش پدیدارشناسی تمرکز بر کاوش دراین باره است که انسان ها چگونه به تجربه های خود معنا می بخشند و آنها را، هم به طور فردی و هم به شکل جمعی، به آگاهی تبدیل می کنند. این کار نیز از نظر روش شناختی مستلزم فهم این است که انسان ها چطور برخی پدیده ها را به تجربه درمی آورند. برای گردآوری چنین داده هایی لازم است که محقق به مصاحبه های عمیق با افرادی بپردازد که مستقیماً پدیده مورد نظر را تجربه کرده اند (تجربه زیسته دارند). این در تقابل با تجربه دست دوم و عملیاتی کردن متغیرهایی است که از درون نظریه های کلان روایت وار استخراج شده اند. از این رو بر مبنای شیوة در پرانتزگذاری هوسرل و رعایت معیارهای ساخت نمونه های آرمانی شوتس، چهار سبک زندگی لذت جویانه زیبایی شناختی، کارکردگرایانه، خرده فرهنگی، و منفعلانه به عنوان سبک های عمده زندگی جوانان شهر تهران نمونه سازی شدند.