امیر ریاحی نوری

مقاله ی حاضر با خوانشی انتقادی به واکاوی رمان « بنیاد گرای ملول » اثر محسن حامد با هدف بررسی امکان بروز مقاومت سیاسی در نتیجه ی ویژگی های ظاهری اثر مورد اشاره می پردازد. اسلوب و رویکرد ادبی این مقاله بر پایه نظریات فیلسوف شهیر معاصر فردریک جیمسون است. از دیدگاه جیمسون، در بسیاری از موارد، برتری دادن محتوای اثر بر صورت آن (فرم) باوری اشتباه می باشد زیرا ویژگی های ظاهری آثار هنری دربردارنده ی امکان مقاومت سیاسی می باشند که به واسطه ی آن ها پایداری سیاسی مخاطبان در برابر گفتمان های حاکم عملی می گردد. پرسشی که پژوهش پیش رو مطرح می سازد این است که آیا رمان حامد می تواند به دلیل استفاده از تکنیک تک گویی نمایشی به برانگیختن حس مقاومت سیاسی در مخاطب بینجامد. در این خصوص، با خاموش کردن شهروند آمریکایی، ویژگی های ظاهری رمان این امکان را در اختیار مخاطب قرار می دهند تا با ورود به ذهن شخصیت اصلی جهان سومی داستان، به دنیا از دریچه ی نگاه وی بنگرد. علاوه بر آن، استفاده ی رمان از تک گویی نمایشی نه تنها امکان ورود خواننده اثر را به دنیای شخصیت اصلی مسلمان داستان فراهم می نماید، بلکه امکان ظهور ایستادگی سیاسی مخاطب را در برابر گفتمان های بیگانه ستیزانه و اسلام هراسانه ی حاکم بر جامعه ی آمریکا در نتیجه ی حملات تروریستی یازدهم سپتامبر فراهم می کند.

مقاله حاضر با رویکردی انتقادی به واکاوی و مقایسه دو الگوی تأثیرگذار از مفهوم پایان یعنی نظریه پایان تاریخ ارائه شده توسط فرانسیس فوکویاما و نظریه پایان در پیدایش نارویداد ارائه شده توسط ژان بودریار می پردازد. از دیدگاه فوکویاما، تاریخ در نظامی بازار محور برخاسته از آرمان های رژیم لیبرال دموکرات موجود در ایالت متحده آمریکا به هدف نهایی خود یعنی ایجاد آزادی عالم گیر رسیده است. فوکویاما نظریه پایان تاریخ خود را بر پایهپیشرفت و توسعه علوم مدرن و فن آوری های نوین به همراه خوانشی نه چندان صحیح از نظریه «تکاپو برای واشناسی» هگل بنا می نماید. از سوئی دیگر، برخلاف فرانسیس فوکویاما که علوم و فن آوری های نوین را عامل هم گن سازی جوامع بشری و ساخت آرمان شهر در سایه نظام لیبرال دموکراسی می داند، ژان بودریار مدعی است که رویداد ها به دلیل سرعت حاصل از علوم و فن آوری های مدرن اهمیت خود را از دست داده اند و رقابت برای انتقال و تفسیر رویداد بسیار مهم تر از خود رویداد است. همچنین، بودریار پیدایش نارویداد را ازجمله مهم ترین اهداف نظام نوین جهانی تحت آمریکا می داند.

بر اساس نظریات میشل فوکو شیوهء جداسازی از ابزارهای حائز اهمیت جوامع غربی برای کنترل و منکوب کردن بخشی از اعضای جامعه می باشد. در پژوهش حاضر علت جدا شدن لرد بایرن از سایر شاعران انگلستان در قرن نوزدهم و به حاشیه رانده شدن وی بر پایهء نظریهء جدا سازی فوکو با استناد به خوانش ابیاتی از شاهکارش دون ژوان مورد کاوش قرار گرفته است. در این راستا٬ تمایلات کمال گرایانه روشنفکران عصر رمانتیک در ارائه و ساخت مدلی از آرمان شهر و جامعهء آرمانی بر پایه انقلاب فرانسه٬ عنصر تصور و خیال شاعر و شکست ارتش فرانسه توسط سپاه بریتانیا بررسی شده است. علاوه بر آن٬ هجمه ها و انتقادهای بی امان منتقدان و سایر شاعران هم عصر لرد بایرن در خصوص وجود انحطاط اخلاقی و بی بندوباری در شعر دون ژوان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در خاتمه٬ این مقاله به بررسی واکنش و پاسخ لرد بایرن به تمایلات آرمان گرایانه هم عصرانش و سیل حملات و اتهام های منتقدان علیه شاهکارش دون ژوان پرداخته است.