فائزه خاکسار

حضور در فضای مجازی شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک، بنا بر ویژگی ها، امکانات و کارکردهای خاص این فضا و با عنایت به وضعیت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی جوانان در کلان شهرهای در حال گذار، تأثیرات عمیقی بر جنبه های مختلف هویت و به تبع آن، سبک زندگی کاربران ایرانی بویژه دانشجویان، به مثابه بزرگ ترین طیف مخاطبان و فعالان این فضا، می گذارد. از این رو، مقاله حاضر، رابطه حضور و تعامل در شبکه اجتماعی فیس بوک را با هویت بازاندیشانه دانشجویان مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش، به روش پیمایشی و از طریق نمونه گیری طبقه بندی انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش را دانشجویان کاربر فیس بوک دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 92 1391 تشکیل داده و حجم نمونه 424 نفر برآورد شده است. یافته های پژوهش حاکی از آنند که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده ، میزان مشارکت و فعالیت، نوع استفاده و نوع امکانات و قابلیت های شبکه اجتماعی فیس بوک رابطه معنادار مثبتی وجود دارد.

فضای مجازیِ شبکه­های اجتماعی اینترنتی یکی از مهم­ترین ابزارها برای نمود یافتن اثرات جهانی شدن است. این فضای­ مجازی عرصه وسیعی از اطلاعات و نمود­های مختلف معنایی را ایجاد می­کند. افراد در مواجهه با این فضا و تکثر منابع در ساخت هویت، دچار تعلیق (به معنی معلق بودن و سردرگمی) می شوند. از بین رفتن زمان و مکان و نقش بیشتر فضا در دنیای مجازی تجلی آشکاری دارد. افراد در مواجهه با این فضای دوم، بنیان­های هویت خود را متزلزل می­بینند و دچار تردید و اضطراب می­شوند. اگرچه شبکه­های اجتماعی مجازی در فرایند ارتباطات می­توانند دارای تأثیرات مثبت و منفی باشند، پژوهش حاضر تنها بر جنبه های بحران­زای این فرایند تأکید کرده است و یکی از آثار فضای مجازی شبکه­های اجتماعی را در جوامع، به خصوص جوامع درحال گذار، ایجاد بحران هویت ملی و دینی می داند. یافته های پژوهش نشان می­دهد که براساس یک تقسیم­بندی نسلی، نسل سوم بیشترین کاربران فضای مجازی در ایران بوده و بیش از نسل­های دیگر در معرض آثار ناشی از شبکه های اجتماعی مجازی اند. فضای مجازی نوعی از بحران هویت را در میان طیف گسترده­ای از جوانان به وجود آورده و این بحران هویت در زمینه­های فردی ناهمگونی­های هویتی را سبب شده و به نحوی تعادل اجتماعی را متأثر کرده است. همچنین شبکه­های اجتماعی مجازی، باعث تغییرات اساسی در نهادهای هویت ساز شده­اند و عوامل معناساز هویتی را دستخوش تغییر نموده اند.