مجید اسکندرپور

مفهوم کیفیت زندگی طی نیم قرن اخیر، مفهومی کلیدی و مهم در عرصه مباحث مطالعات شهری و مسائل انسانی تبدیل شده است. و با بهره گیری از روش پیمایش به جمع آوری داده های پژوهش پرداخته. در این راستا براساس فرمول کوکران تعداد 377 پرسشنامه در بین سرپرستان خانوار این محله توزیع گردیده است. جهت سنجش روایی پرشسنامه از روایی محتوای استفاده شده که میزان آن 42/. بوده است. جهت سنجش پایایی شاخص ها از ضریب آلفای کرونباخ که میزان ان 72/. بوده است. برای سنجش همبستگی و تاثیر گذاری شاخص های سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی از ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده شده است. مطابق یافته ها در محله هفت چنار وضعیت شاخص های سرمایه اجتماعی، مشارکت اجتماعی (شبکه ها) با میانگین 24/3، بالاتر از دیگر ابعاد است همچنین از لحاظ شبکه های اجتماعی و حمایت اجتماعی (شبکه ها) با میانگی04/ 3در رتبه دوم قرار دارد. اما محله هفت چنار از لحاظ کیفیت زندگی شهری در بعد تسهیلات و دسترسی با میانگین 28/3، بالاتر از دیگر ابعاد است کیفیت زندگی از لحاظ ایمنی و امنیت و حمایت با میانگی82/2 در رتبه بعدی قرار دارد. میزان تاثیر مستقیم، غیر مستقیم و کل شاخص ها بر کیفیت زندگی بعد عمل متقابل و اعتماد520/0، جنبه های محلی262/0 نیز تاثیر مستقم بر کیفیت زندگی دارد و همچنین بعد مشارکت اجتماعی 032/0و مشارکت مدنی103/0 درصد به صورت غیر مستقیم بر کیفیت زندگی تاثیردارد.

لزوم به کارگیری اصول و معیارهای پدافند غیرعامل در برنامه ها و طرح های شهری در چارچوب مکانیابی کاربری ها، مقاوم سازی بناها و آموزش و افزایش تاب آوری دارای اهمیت است. رعایت این اصول و معیارها موجب کاهش آسیب پذیری شهروندان و شهر نسبت به تهدیدات امنیتی و نظامی خواهد شد. لذا این پژوهش به دنبال ارزیابی آسیب شناسی فضایی از ساختار کالبدی و بافت اجتماعی منطقه شش با رویکرد پدافند غیرعامل براساس اصول و مهم ترین مبحث آن آموزش شهروندی است. از این رو این پژوهش منطقه منطقه شش کلانشهر تهران، به دلیل وجود کاربری های مهم و حساس با کارکرد منطقه ای و فرا منطقه ای به عنوان محدوده پژوهش انتخاب کرده است. جهت سنجش آسیب شناسی ساختار کالبدی از مدل تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شده است. به منظور سنجش آسیب شناسی بافت اجتماعی منطقه با بهره گیری از نمونه گیری خوشه ای – فضایی، سه محله در سطح منطقه انتخاب و سپس نگارندگان با استفاده از روش تحقیق پیمایشی اقدام به جمع آوری نظرات و دیدگاه های ساکنان محلات نموده است. روش تعیین حجم جامعه نمونه براساس فرمول کوکران صورت گرفته است. نتایج پژوهش گویایی آن است که آسیب پذیری منطقه از لحاظ ساختار کالبدی متوسطه و رو به پایین قرار دارد. علاوه بر آن آسیب پذیری بافت اجتماعی منطقه نیز بالاتر از حد متوسط است. در نهایت عوامل موثر بر آسیب پذیری ساختار کالبدی و بافت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت که براساس آن می توان بیان داشت که شاخص تراکم جمعیتی و ساختمانی به عنوان عوامل موثر بر آسیب پذیری براساس نظر کارشناسان مطرح می باشد. افزون بر آن مشخص گردید که شاخص های آموزش و آگاهی، تاب آوری در مقابل وقوع تهدیدات امنیتی – نظامی، مهارت ها و تخصص به ترتیب بر آسیب پذیری بافت اجتماعی منطقه موثر هستند.

پیاده روی به عنوان یکی از بنیادی ترین، ارزانترین، سالمترین، پاکترین و دراستطاعت ترین شیوه های    آمد و شد، تفریح و اجتماعی شدن شهروندان به شمار می رود. از آنجا که آغاز و پایان نزدیک به همه      جابه جایی های درون شهری با پیاده روی گره خورده است و این شیوه آمد و شد دارای پیامدهای مطلوب اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی بسیاری است، ارزیابی قابلیت پیاده روی شهر، به عنوان یکی از      دغدغه های برجسته برنامه ریزی شهری نوین مطرح می باشد. بنابراین آسیب شناسی عملکرد فضاهای عمومی شهری با اهداف پیاده مداری به عنوان برجسته ترین هدف این پژوهش مطرح شده است. در همین زمینه تلاش پژوهش باشنده بر این بوده تا عملکرد فضاهای عمومی بخش مرکزی شهر ارومیه را از نگاه میزان ایمنی و راحتی در پیوند با اهداف پیاده مداری، مورد ارزیابی و بررسی قرار دهد. روش پژوهش پیمایشی بوده و گردآوری داده ها بر پایه مطالعات اسنادی-کتابخانه ای و بررسی های میدانی (در قالب کاربست ابزاری چون چک لیست، مطالعات کارشناسی، مشاهده و عکس برداری از محدوده) بوده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از نرم افزارهای آماری و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شده است. دستاوردهای پژوهش نشان می دهد که هر چند بخش مرکزی شهر ارومیه دارای بیشترین بار ترافیکی و جمعیتی در سطح شهر می باشد، اما به لحاظ شاخص های مرتبط با تسهیلات پیاده روی دارای وضعیت مطلوبی نبوده و این امر با بنیادهای پیاده مداری سازگار نمی باشد. در این راستا، راه حل ها و پیشنهادهایی ارائه گردیده است. 

در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، سلسله مراتب و تحولات شبکه ی شهری استان همدان بررسی شده است. پژوهش حاضر سعی دارد به بررسی الگوی پراکنش سکونتگاه های شهری، نظام یابی استقرار شهرها و نحوه ی توزیع و استقرار جمعیت در آنها بپردازد. در این راستا شهرهای استان بر اساس نتایج سرشماری های عمومی نفوس و مسکن در طی سال های 1335 تا 1385 و با استفاده از مدل های تحلیل نزدیک ترین همسایگی، نخست شهری، ضریب آنتروپی و ضریب جینی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که الگوی پراکنش سکونتگاههای شهری استان تصادفی و فاقد نظم بوده است و به علت وجود نخست شهر همدان، عدم تعادل در سلسله مراتب شهری استان مشهود است. جهت رسیدن به سلسله مراتب شهری متعادل و توزیع فضایی بهینه جمعیت، رعایت عدالت در توزیع بودجه، سرمایه، امکانات و خدمات و همچنین ایجاد فرصت های برابر توسعه ی برای شهرهای کوچک استان مخصوصاً شهرهای نیمه توسعه ی نیافته استان( نیمه شمالی) ضرورت دارد.  

روند شتابان شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه و تبدیل شهر به کانون اصلی زندگی، تشدید روند جهانی شدن و کم رنگ شدن نقش دولت ها، بروز ضعف و نابسامانی در سیستم های مدیریتی سنتی، متمرکز و غیر رقابتی کشورهای جهان سوم، ضرروت تحول در سیستم مدیریت شهری و حرکت به سمت الگویی نوین در مدیریت و برنامه ریزی شهری در این کشورها را بیش از پیش آشکار ساخته است. این تحول در متون مرتبط با تجدید سازمان سیاسی شهرها، به عنوان حرکت از حکومت شهری (Government Urban) به حکمروایی خوب شهری (Urban Good Governance) تعبیر می شود.اصل اساسی در حکمروایی خوب شهری توزیع قدرت، صلاحیت و مسئولیت ها بین ذینفعان متعدد جامعه شهری است، که در شرایط کشورهای در حال توسعه و از جمله کشور ما دستیابی به این هدف در گرو تقویت حکومت های محلی و تغییر در ساختار اداری- سیاسی به منظور مشارکت هرچه بیشتر مردم و بخش خصوصی در هدایت و مدیریت شهری است.در این تحقیق سعی گردید با روش توصیفی - تحلیلی ابتدا منابع ومدارک مورد نیاز جمع آوری شده و با توجه به مؤلفه های حکمروایی خوب شهری، داده ها و اطلاعات مورد تحلیل قرار گیردند.یافته های این پژوهش نشان می دهدکه تحقق الگوی حکمروایی خوب شهری در ایران، با چالش های حقوقی، سیاسی و فرهنگی بسیاری در سطوح کلان، میانی و خرد روبروست. از مهمترین آنها می توان به تمرکزگرایی دولتی، ضعف جامعه مدنی و فقدان شهروندی در نظام برنامه ریزی و مدیریت شهری کشور، اشاره نمود که برنامه ریزی و مدیریت شهری کشور را در شرایط کنونی با چالش های جدی مواجه ساخته است.