حمیرا ندیمی

مسئولان سیاسی از جمله تأثیرگذارترین اقشار جامعه هستند و بررسی تحرّک اجتماعی (ارتقای موقعیت) آن ها از مهم ترین مباحث جامعه شناختی است. از این رو، مطالعة میزان و نوع تحرک آن ها در سلسله مراتب ساختار قدرت در جامعه حائز اهمیت است. مقالة حاضر، که بخشی از مطالعه ای وسیع تر است، با بهره گیری از نظریات و روش های سنجش تحرّک، مقیاس تازه ای برای اندازه گیری میزان تحرّک مسئولان سیاسی در جامعة ایران در بازة زمانی 88-1357پیشنهاد می کند. به این منظور، در فرایندی چندمرحله ای ابتدا موقعیت های شغلی ایشان شناسایی شد، در مرحلة دوم، ساختار سلسله مراتبی موقعیت ها بر اساس معیارهای موجود در قانون اساسی تعیین گردید. درنهایت، ارزش هر موقعیت برحسب میانگین عددی نظرات مطّلعان اصلی در مورد ارزش هریک از موقعیت های سیاسی در سطح فاصله ای تعیین گردید. میانگین به دست آمده حاصل استخراج پرسشنامة استانداردشده ای است که در اختیار صاحب نظران قرار داده شده است. در این مقیاس برای اولین بار زمینه ای فراهم شد تا ارزش مناصب شغلی مسئولان سیاسی در ایران اندازه گیری شود. اندازه گیری موقعیت های شغلی در سطح سنجش فاصله ای انجام شده است. گزارش یافته های پژوهشی مربوط به نمرات ارزش موقعیت های سیاسی نشان داد که ارزش موقعیت های بالای سیاسی در مقطع سال 1368 (اصلاح قانون اساسی) تغییرات اساسی داشته است. همچنین بررسی ارزش موقعیت های احرازشده توسط نمونه ای از مسئولان سیاسی (رؤسای قوای سه گانه) در دوره های هشت گانه روند تحرّک آن ها را در مقایسه با یکدیگر نشان داده است. نمرات ارزش موقعیت امکان بررسی عوامل مؤثر بر تحرّک در هر مجموعة دلخواه از مسئولان سیاسی را فراهم می سازد.