معصومه نجفی پازوکی

افعال متعدی در زبان فارسی به لحاظ تظاهر « را » همراه مفعول آنها عملکرد متفاوتی دارند ( طبیب زاده ،1385 ). در این نوشتار نگارنده در پی یافتن پاسخ به این سؤال است که آیا این تفاوت عملکرد افعال متعدی، ارتباطی به مشخصه معنایی نمود فعل دارد یا خیر. به این منظور پیکره ای متشکل از 40 فعل متعدی زبان فارسی با پیروی ازطبقه بندی وندلر( 1967؛ 1957 ) و با استفاده از مشخصه های روستین( 2004 ) بر اساس نمود طبقه بندی شد. سپس ارتباط تفاوت رفتار این افعال به لحاظ تظاهر« را » با طبقه آنها بر اساس نمود بررسی شد. نتیجه بررسی این رابطه را تأیید کرد و نشان داد مفعول افعال غایتمند ، حصولی و فعالیتی میتواند همراه با « را » یا بدون آن بهکار رود ولی مفعول افعال ایستا الزاماً همراه با « را » بهکار میرود. نتیجه آن که تفاوت رفتار افعال متعدی به لحاظ تظاهر « را » به همراه مفعول آنها بر اساس مشخصه نمود افعال قابل تبیین است.

هدف از انجام پژوهش حاضر، شناسایی استاندارد نوع و تعداد ابزارهای انسجام ربطی در متون کودکان 10 تا 12 ساله است. متون مورد مطالعه پژوهش حاضر شامل 400 متن نوشتاری کودکان 10 تا 12 ساله شهر تهران، 60 داستان از نویسندگان کودک و نوجوان گروه سنی «ج» و 60 متن از کتاب های درسی پایه چهارم تا ششم است. بر اساس نتایج به دست آمده چهار ابزار ربطی افزایشی، تقابلی، علّی و زمانی در متون تولیدی کودکان 10 تا 12 ساله (متون نوشتاری کودکان) و متون ادراکی آنها (داستان های نویسندگان گروه سنی ج، متن کتاب های درسی پایه چهارم تا ششم) ظاهر شده اند. همچنین، مقایسه میزان کاربرد ابزارهای ربطی در متون تولیدی و ادراکی کودکان نشان داد که استاندارد تعداد ابزارهای انسجام ربطی در متون کودکان 10 تا 12 ساله به ترتیب بسامد، نوعی توالی رشدی را نشان می دهد که در آن ابتدا حروف ربط افزایشی ظاهر می شوند و سپس، ابزارهای انسجام زمانی به کار گرفته می شوند. در ادامه روابط علت و معلول دیده می شوند و در آخر ابزارهای انسجام تقابلی شکل می گیرند. این روند رشدی نشان دهنده توالی انباشتی رشد معناشناختی است. پس، می توان دریافت که به ترتیب درک مفهوم هم پایه ساز، توالی رخدادها، رابطه علت و معلول و در آخر تقابل و تضاد، برای دانش آموزان اتفاق افتاده است. این یافته همسو با پژوهش  بلوم و همکاران (1980)، کمری (1395)، شاپیرو و هادسن (1991) و گانا و ندیمان (2015) است.

 فرایند خواندن مشتمل بر بازشناسی دیداری واژه، شناسایی و استخراج معنا در سطح عبارت یا جمله و انسجام بین گزاره های متن است، لذا مشکلات خوانندگان غیرماهر در سه سطح درک واژه، تحلیل نحوی جملات متن، و ایجاد انسجام میان گزاره های متن طبقه بندی می شود. درک نحوی یکی از عوامل مهم در شناسایی معنا در سطح جمله است. تحقیقات نشان می دهد که خوانندگان غیرماهر، توانایی تشخیص ساختارهای نحوی متن را ندارند و به جای پردازش متن به صورت واحدهای معنادار بیشتر تمایل به خواندن واژه به واژه دارند. هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه درک نحوی جملات در زبان فارسی با درک متن است، ضمن اینکه به نقش حافظه فعال در این رابطه پرداخته  شد. 157 دانش آموز پایه چهارم دبستان با روش نمونه گیری چندمرحله ای از مدارس دخترانه و پسرانه سه منطقه در تهران  انتخاب شدند. به منظور سنجش درک متن از آزمون های پرلز، برای سنجش حافظه فعال از آزمون شاخص پردازش اطلاعات (IPI) و برای سنجش درک نحوی از آزمون محقق ساخته استفاده شد. یافته های پژوهش حاضر نشان داد درک نحوی به طرز معناداری درک متن را پیش بینی می کند.

یکی از مباحثی که در کتابهای زبان فارسی مقطع متوسطه بسیار مورد نقد قرار می گیرد مقوله فعل مرکب است که به اذعان دبیران فارسی مشکل سازترین مطلب این کتابهاست. در این پژوهش پس از ارائه آرائ برخی از دستورنویسان و زبانشناسان و معرفی مبانی علمی و زبانشناختی مبحث فعل مرکب ،اشکالات کتاب “زبان فارسی2” دوره متوسطه در این زمینه استخراج ، نقد و بررسی می شود . مبحث فعل مرکب در کتاب مذکور ،منعکس کننده آرای وحیدیان کامیار  (1356) می باشد که برخلاف بسیاری از دستورنویسان و زبانشناسان (خانلری1352، صادقی1372، دبیرمقدم1374)معتقد است تعداد افعال مرکب در زبان فارسی بسیار کم است. شاهدی که وی برای این ادعا می آورد استفاده از معیار نحوی عدم گسترش پذیری جزئ غیرصرفی فعل مرکب است. این معیار موارد نقض بسیار دارد که ناشی از خلط مباحث صرفی و نحوی است. در این نوشتار ضمن نقد و بررسی آرائ وحیدیان کامیار به نارسایی های مبحث فعل مرکب در کتاب زبان فارسی 2 پرداخته شده است سپس با پیروی از آرای کریمی(2005)و کریمی دوستان(2005) سعی در رفع اشکالات مذکور شده است  و با استفاده از معیار معنایی و معیارهای نحوی چون «اسناد سازی» و «استفاده از تکواژ «را»» افعال مرکب  شناسایی شده است .