سعید ریزوندی

بالکان سرزمین ملیت ها لقب گرفته است. این سرزمین به لحاظ جغرافیایی در نقطه تلاقی سه منطقه جغرافیایی یعنی آسیا (ترکیه) و اروپا و روسیه قرار دارد و همین امر به تنوع های ملی، فرهنگی و مذهبی و زبانی غنای منحصر به فردی بخشیده است. ملیت های مختلف با پیشینه های مختلف و در دوره های مختلف تاریخی در این سرزمین زیسته اند. بسیاری از ملیت های بالکان در نیمه دوم قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم به استقلال دست یافتند. در واقع این دوره را دوره عصر ناسیونالیسم بالکان نامیده اند. اما هنوز هم می توان گفت عصر ناسیونالیسم بالکان که از آن دوران شروع شده ، به پایان نرسیده ؛ چون در دو دهه اخیر و حتی سال جاری شاهد ظهور ملیت ها در این منطقه هستیم. این مقاله وضعیت یهودیان را در کشورهای بالکان (رومانی، مجارستان، یوگسلاوی سابق، بلغارستان و یونان) قبل و بعد از جنگ جهانی اول مورد تحلیل تاریخی قرار می دهد. همچنین به خاستگاه یهودیان به لحاظ تاریخی و سرزمینی و وضعیت اجتماعی و جمعیتی آنان در عصر ناسیونالیسم اشاره دارد. در پایان موانع شکل گیری ملت یهود در این منطقه ملیت زا و واکنش گروه های مختلف آنان را به شکل گیری کشور اسرائیل مورد بررسی قرار می دهد.

هدف این مقاله مفهوم سازی پدیده ی معاصر رادیکالیسم دینی یا ـ براساس طبقه بندی معمول در غرب ـ بنیادگرایی است و بنا را بر این دیدگاه می گذاردکه جنبشهای مبتنی بر ایدئولوژی بنیادگرایی عمدتاً جزو گروههای دینی ای نیستند که دغدغه ی دین و ایمان داشته باشند، بلکه سازمانهایی سیاسی اند که از دین به عنوان ایدئولوژیی برای حمله، انتقاد و مشروعیت زدایی از نخبگان حاکم و ساختار قدرتی استفاده می کنند که اقتدار و مشروعیت نخبگان بر پایه ی آن بنا نهاده شده است . از آنجا که وجود دولتهای اقتدارطلب تک حزبی در اغلب کشورهای خاورمیانه پدیده ای فراگیر است، تنها دین قادر به ارائه ی نیروی اپوزوسیون به توده های ناراضی، مایوس و منزویی است که توانایی بیان مصائب ویژه و نارضایی عمومی آنها را نسبت به اینگونه رژیمها داشته باشد. چارچوب نظری گرامشی به توضیح این امر کمک می کند که این گونه سازمانهاـ که به عنوان « بنیادگرایان دینی» قلمداد شده و از سوی متفکران بنیادگرای برجسته ی قرن بیستم رواج یافته اند ـ جنبشهایی ضد سروری می باشند که کوشش خود را به سرنگونی این رژیمهای استبدادی و کسب قدرت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی معطوف ساخته اند.