محمد زره ساز

هدف: این پژوهش درصدد بررسی و تحلیل وضعیت موجود پژوهش سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یکی از بزرگ ترین مراکز کتابخانه ای و آرشیوی ایران است. برای این منظور، وضعیت موجود پژوهش این سازمان از چهار بعد برنامه راهبردی یعنی نگرشی، سیاست گذاری، مدیریتی و نیروی انسانی از دیدگاه کارشناسان ارشد این سازمان مورد بررسی قرار گرفته است. روش شناسی پژوهش: این پژوهش از نوع کاربردی است و باروش پیمایشی انجام شد. جامعه پژوهش دربرگیرنده کارشناسان ارشد سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است که تعدادشان در زمان انجام پژوهش (مرداد 1389) 34 نفر بود. برای گردآوری اطلاعات و نظرسنجی از افراد جامعه پژوهش، از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. یافته ها: داده های این پژوهش نشان داد که در مجموع، رضایت نسبی از برنامه های توسعه پژوهش (با توجه به 4 بعد نگرشی، سیاست گذاری، مدیریتی و نیروی انسانی) در این سازمان وجود دارد. از نظر نگرشی، وجود نگاه مثبت کارشناسان ارشد به مقوله پژوهش فرصت مغتنمی برای توسعه پژوهش است. همچنین یافته ها نشان داد که یکی از مهم ترین مشکلات و مسائل موجود در راه پژوهش در این سازمان ، ضعف در بعد سیاست گذاری است و نظرهای اعلام شده در این مورد نشان دهنده مشکلاتی است که در زمینه بهبود عملکرد سیاست پژوهشی در سازمان وجود دارد. همچنین با وجود مسائل مدیریتی که در امر پژوهش در سازمان وجود داشته است، رضایت نسبی کارشناسان ازکمیت و کیفیت طرح های پژوهشی می تواند نویدی برای امکان تغییر در ساختار پژوهشی باشد. با این حال، برخی از مشکلات سازمان در زمینه پژوهش می توان به کمبود بودجه پژوهشی و تعرفه های پایین پژوهشی، لزوم فراهم آوری تسهیلات و شرایط پژوهشی مناسب، لزوم تشویق پژوهشگران به انتخاب و اجرای طرح های پژوهشی، چالش های موجود در معرفی دستاوردهای پژوهشی، ناکارآمدی ساختار اداری پژوهش، مشکلات مربوط به انتشار یافته های پژوهش و عدم اجرای آنها، عدم تخصیص امکانات و تجهیزات مناسب برای پیشبرد امور پژوهش و عدم وجود محیط مناسب برای توسعه پژوهش، اشاره کرد. در رابطه با نیروی انسانی پژوهشگر نیز کارشناسان ارشد سازمان معتقدند سازمان در جذب پژوهشگران خارج سازمانی و تعامل با سایر نهادها و موسسات پژوهشی آنچنان که انتظار می رود موفق عمل نکرده است. همچنین در رابطه با ارتقاء کارکنان، نوعی نارضایتی از تاثیر کم پژوهش و فعالیت های پژوهشی در این زمینه مشاهده می شود؛ به ویژه با توجه به این نکته که برخی از سازمان های مشابه، پست هیأت علمی و امتیازات ویژه ای برای پژوهشگران خود در نظر گرفته اند. نتیجه گیری: نگاهی همه جانبه به پژوهش در سازمان ها و مراکز اطلاعاتی بزرگ در راستای تدوین برنامه راهبردی الزامی به نظر می رسد. به همین دلیل توجه به ابعاد چهارگانه نگرشی، سیاست گذاری، مدیریتی و نیروی انسانی در تدوین برنامه راهبردی پژوهش به عنوان ابعاد مهم در توسعه پژوهش در این سازمان ها پیشنهاد می شود.

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر، تعیین وضعیت انجام مطالعه عمومی و تخصصی کتابداران کتابخانه های عمومی شهر مشهد و شناسایی عوامل موثر بر آن است. روش: روش پژوهش حاضر پیمایشی و از نوع کاربردی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته است. یافته ها: بنا بر اظهار کتابداران، میانگین زمانی که آنها در یک روز صرف انجام مطالعه عمومی و تخصصی می کنند به ترتیب 77/47 و 08/29 دقیقه در روز بوده است. میزان علاقه کتابداران به انجام مطالعه عمومی و تخصصی از سطح متوسط بیشتر و میزان انجام مطالعه عمومی و تخصصی توسط ایشان از سطح متوسط کمتر است. کتابداران عمده ترین دلایل انجام مطالعه عمومی را افزایش اطلاعات عمومی، کسب لذت از مطالعه و افزایش توان پاسخ گویی به مراجعان؛ و مهم ترین دلایل انجام مطالعه تخصصی خود را افزایش توان پاسخگویی به مراجعان کتابخانه، به روز بودن و حضور مؤثر در جامعه علمی رشته خود برشمردند. عمده ترین موانع بازدارنده کتابداران کتابخانه های عمومی شهر مشهد از انجام مطالعه عمومی شامل خستگی ناشی از فعالیت شغلی، کمبود وقت و فرصت مطالعه و قوانین اداری بوده است. خستگی ناشی از فعالیت شغلی، تأثیر نداشتن مطالعه در ارزشیابی شغلی، و قوانین اداری از مهم ترین موانع بازدارنده کتابداران مورد بررسی در انجام مطالعه تخصصی آنها بوده است. همچنین تنها میان سن کتابداران مورد بررسی و میزان مطالعه عمومی و تخصصی آنها رابطه معنادار آن هم به صورت معکوس وجود دارد. اصالت/ارزش: این پژوهش ضمن مستند کردن وضعیت مطالعه کتابداران کتابخانه های عمومی شهر مشهد، چالش ها و مشکلات اصلی موجود را نیز شناسایی کرده که با رفع آن ها و انجام برنامه ریزی مدون توسط مدیران، می توان زمینه پرورش و ظهور مشاوران و متخصصان اطلاعاتی بامعلومات را در کتابخانه های عمومی جهت ارائه خدمات اطلاعاتی مناسب فراهم کرد.

هدف: هدف از این پژوهش، بررسی دیدگاه کتابداران فهرست نویس سه کتابخانه بزرگ در مشهد (کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد کتابخانه آستان قدس رضوی و کتابخانه مرکزی علوم پزشکی) در مورد به کارگیری استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.ای.) است. از هدفهای دیگر این پژوهش می توان به سنجش میزان آشنایی کتابداران فهرست نویس مورد بررسی با این قواعد و میزان پذیرش آنها پیش و پس از آموزش اشاره کرد. روش: روش پژوهش از نوع آزمایشی به صورت طرح گروه پیش آزمون و پس آزمون است. سنجش میزان آشنایی در این پژوهش از دو طریق خود اظهاری (نظر شخصی) و میزان آشنایی عملی و بر اساس آزمون (بر اساس پاسخگویی به سؤالهای طرح شده از مباحث تخصصی) صورت گرفته است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد میزان آشنایی خوداظهاری فهرست نویسان با قواعد آر. دی. ای. در پیش از آموزش بالاتر از حد متوسط و میزان آشنایی عملی آنان پایین تر از حد متوسط است. اما پس از آموزش هر دو نوع آشنایی آنان، اعم از خود اظهاری و عملی، با این قواعد بالاتر از سطح متوسط است. از دیگر نتایج پژوهش می توان به تأثیر مثبت آموزش بر سطح پذیرش قواعد آر.دی.ای. از سوی نمونه پژوهش (فهرست نویسان) اشاره کرد. بدین ترتیب، مشخص شد پس از آموزش و در نتیجه افزایش آشنایی فهرست نویسان با آر.دی.ای.، میزان آمادگی آنها برای پذیرش این قواعد به صورت معناداری افزایش یافته است. همچنین در این پژوهش، رابطه معناداری میان سن و سابقه کاری فهرست نویسان با میزان آشنایی خوداظهاری، آشنایی عملی و میزان پذیرش قواعد فهرست نویسی جدید (آر.دی.ای.) در نمونه پژوهش مشاهده نشد. بر اساس یافته های دیگر این پژوهش، فهرست نویسان خواستار ایجاد تغییراتی در نرم افزارهای کتابخانه ای به منظور پیاده سازی بهتر قواعد فهرست نویسی جدید (آر.دی.ای.) شدند. در این میان، فهرست نویسان بیش از همه خواستار به کارگیری همه جانبه قابلیتها و امکانات راهنما به منظور معرفی و بهره گیری تغییرات جدید در نحوه ثبت اطلاعات فهرست نویسی، ارائه آموزشهای کافی به فهرست نویسان پیش از پیاده سازی قواعد جدید، هماهنگ ساختن کاربرگه های فهرست نویسی با آر.دی.ای.، بازنگری در سرفصل درسهای سازماندهی اطلاعات در گروه های کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه ها و حضور کتابداران آشنا با قواعد جدید در کارگروه تغییر و تعدیل نرم افزارهای کتابخانه ای شدند.

جنبش دسترسی آزاد امروزه به عنوان یکی از جنبشهای تحول خواه و تأثیرگذار در جوامع علمی مطرح است. ماهیت و هدف این جنبش یعنی دسترسی آزاد به یافته­های علمی با هدف اصلی کتابخانه­ها و کتابداری یعنی دسترس پذیر کردن اطلاعات برای کاربران بدون اعمال سانسور و یا هر گونه سوگیری، ارتباط تنگاتنگ دارد. منابع شناخته شده در جنبش دسترسی آزاد عبارتند از: آرشیوها و مخازن دسترسی آزاد، چاپهای الکترونیکی و مجله های دسترسی آزاد. یکی از انواع آرشیوها ومخازن دسترسی آزاد، مخازن سازمانی میباشند. مخزن سازمانی، محملی است که برونداد رقومی یک سازمان را شناسایی، ثبت، سازماندهی و محافظت میکند و دسترسی به آنها را فراهم می سازد. در این مقاله، پس از ارائه توضیحی کوتاه راجع به جنبش دسترسی آزاد و معرفی منابع آن، مخزن سازمانی به عنوان ابزاری نوین و کارآمد در دسترس پذیر کردن اطلاعات سازمانی تعریف می شود. افزون بر آن، مطالبی نیز درباره ویژگیها، فلسفه وجودی، محتوا، مزایا و چالشهای مخازن سازمانی ارائه خواهد شد. در ادامه، برخی از شاخص ترین نرم افزارهای منبع باز موردنیاز جهت ایجاد این مخازن معرفی می شوند و در پایان به نقش کتابخانه ها و کتابداران به عنوان متولیان گرد آوری و دسترس پذیر ساختن اطلاعات سازمانی در ایجاد و ترغیب استفاده از این نوع منابع پرداخته خواهد شد

طراحی و استفاده از راهنما و امکانات کمک به کاربران در پایگاه ها و نرم افزارهای رایانه ای، آن قدر اهمیت یافته است که مفهومی با عنوان راهنمایابی، دیگر جای خود را در مباحث حوزة تعامل انسان با رایانه و نیز در علوم اطلاع رسانی، باز کرده است. هدف نهایی طراحی راهنما و امکانات کمک در پایگاه های اطلاعاتی رایانه ای، آن است که این قابلیتها بتوانند در فرایند اطلاعیابی کاربران ایفای نقش کنند و در مواقع ضروری، جای واسطه های بشری ـ مانند کتابداران ـ را بگیرند؛ از این رو، پژوهشگران حوزة علوم رایانه و علوم اطلاع رسانی اصول و قواعد زیادی برای طراحی بهینة این قابلیتها ارائه کرده اند. از جمله مدلهای مبتنی بر این اصول، میتوان به «الگوی نلسون لوگال و نیومن» برای فرایند راهنمایابی، الگوی «شیء ـ عمل» در طراحی رابط کاربر و راهنمای نرم افزارها و پایگاه های اطلاعاتی و الگوی طراحی و استفاده از راهنمای راهبردی اشاره کرد. در این مقاله به انواع مختلف راهنما و برنامه های کمکی موجود در نرم افزارها و پایگاه های اطلاعاتیاشاره شده و عوامل مؤثر بر فرایند راهنمایابی در دو دستة «عوامل سیستمی» (نظام رایانه ای) و «عوامل مرتبط با کاربران» (دانش موضوعی، دانش نرم افزاری، دیدگاه روانشناختی و ...) تشریح شده است. مقاله توصیه هایی برای طراحی علمی و بهینة راهنما در نرم افزارهای پایگاه های اطلاعاتی ارائه میدهد

هدف از این تحقیق، بررسی و تحلیل عناصر و ویژگیهای مطرح در رابط کاربر نرم افزار سیمرغ و تعیین میزان رضایت کاربران (دانشجویان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد) از تعامل با این نرم افزار می باشد. از هدفهای دیگر این پژوهش، سنجش تأثیر متغیرهایی چونرشته تحصیلی، مقطع تحصیلی، سواد کتابخانه ای، سواد رایانه ای و سابقه و میزان آشنایی با فهرست رایانه ای بر رضایت کاربران می باشد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیة دانشجویان دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی هستند که عضو کتابخانه دانشکده می باشند.از کل جامعه پژوهش که 1308 نفر بودند بر اساس فرمول کرجسی و مورگان نمونه گیری طبقه بندی انجام شد و حجم نمونه 298 نفر تعیین گردید. یافته های پژوهش نشان داد وضعیت مواردی چون صفحه های نمایش اطلاعات نرم افزار، واژگان و پیامهای نرم افزار، یادگیری چگونگی کار با نرم افزار، راهنمای نرم افزار و قابلیتها و امکانات نرم افزار سیمرغ از دیدگاه کاربران شرکت کننده در این پژوهش، در حد متوسط است. همچنین، دانشجویان شرکت کننده در این پژوهش در حد متوسطی از تعامل با نرم افزار سیمرغ رضایت دارند. همچنین، بین میزان رضایت دانشجویان رشته های روانشناسی، علوم تربیتی و علوم کتابداری و اطلاع رسانی از تعامل با نرم افزار سیمرغ، تفاوتی معنادار وجود ندارد. در مقابل، بین میزان رضایت دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از تعامل با نرم افزار سیمرغ تفاوتی معنادار وجود دارد و میزان رضایت دانشجویان کارشناسی بیشتر است. بین سابقه و میزان آشنایی دانشجویان با نرم افزار سیمرغ و همچنین سواد کتابخانه ای با میزان رضایت آنها از تعامل با این نرم افزار، رابطه ای معنادار وجود ندارد. در مقابل، رابطه ای معنادار میان سواد رایانه ای و میزان رضایت آنها از تعامل با نرم افزار سیمرغ، وجود دارد.