مهدى عبداللهى

عقل فعال افزون بر اینکه علت فاعلى و مدبر جهان مادى است، به منزله مخزن صورت هاى عقلى، آنها را به نفس انسانى افاضه مى کند. فیلسوفان مشائى و اشراقى به پیروى از ابن سینا با نفى اتحاد نفس با عقل فعال معتقد بودند دریافت صورت هاى عقلى، تنها با ارتباط نفس با عقل فعال حاصل مى شود. با این حال صدرالمتألهین در دو مسئله از اتحاد نفس با عقل فعال دفاع کرده، اشکالات ابن سینا را پاسخ مى دهد. نگارنده نخست با کمک گرفتن از سخنان صدرالمتألهین اشکالات فیلسوفان پیشین بر اتحاد نفس با عقل فعال را پاسخ گفته و سپس دیدگاه وى را تبیین کرده است. نگارنده بر دیدگاه صدرالمتألهین در موضع نخست، یعنى اتحاد نفس با عقل فعال در ادراک عقلى انتقاد دارد و ادعاى اتحاد نفس با عقل فعال از ابتداى پیدایش ادراک عقلى را ناتمام مى داند. نفس تنها پس از طى مراتب اشتداد جوهرى به اتحاد با عقل فعال دست مى یابد که همان موضع دوم مدعاى صدرالمتألهین است. مقصود از این اتحاد نیز، استکمال ذاتى نفس و تبدل آن به عقل است. به اعتقاد نگارنده در اینجا نیز پرسشى مهم پیشاروى صدرالمتألهین است که اگر چند نفر از انسان ها به مرتبه اتحاد با عقل فعال دست یافتند، آیا باید معتقد به کثرت عددى عقل فعال باشیم؛ درحالى که صدرالمتألهین معتقد است که «هر عقلى نوع منحصر به فرد است»؟ نگارنده این قاعده را نیز داراى اشکال مى داند.

نوشتار حاضر با تحلیل فلسفى، عصر قبل از کربلا، معاصرکربلا و بعد از کربلا با مؤلفه هاى ذیل: هدفِ قیام کربلا(احیاى اسلام ناب نبوى و علوى)، رویکرد ومنظر (سیره نبوى و علوى)، روش و متد(امر به معروف و نهى از منکر) و نتیجه(تحول دینى جامعه از حیث معرفتى - معنویتى و گرایش به سوى عدالت اجتماعى) مى کوشد قیام کربلا را یک ضرورت عقلى نشان داده و معرفى کند که انسانِ کاملِ معصوم(ع) یعنى امام حسین(ع) ویاران وفادارش آن را خَلْق کرده اند تا »اسلام محمّدى الحدوث و حسینى البقاء« گردد.در مقاله حاضر ریشه هاى پیدایش و گسترش قیام کربلاتحلیل و اثبات شده است، همچنین تبیین خردگرایانه و مبتنى بر فلسفه تاریخ صورت گرفته که چگونه نقاب از چهره کریه نفاق برداشته شد و نقابداران اموى رسوا گشته اند تا تضاد حق و باطل عصر رسول اللَّه(ص) بوسیله قیام کربلا به تضاد حق و باطل و ایمان و کفر برگردد تا خط سُرخ آل محمّد(ص) و اندیشه اسلام شیعى در لابه لاى حوادث تاریخى گُم شده، تحریف نگردد و هماره عاشورامصباح هدایت و سفینه نجات باشد که امامِ آن اباعبدالله الحسین(ع) و پرچمدار فرهنگى - تبلیغى اش امام سجاد(ع) و زینب کبرى(س)بوده اند.