پیشینه قرائت صدرایی ایده «وجود ذهنی» و ابطال آن در مکتب نومشایی رجب علی تبریزی (مقاله پژوهشی حوزه)
درجه علمی: علمی-پژوهشی (حوزوی)
آرشیو
چکیده
در تبیین ایده «وجود ذهنی» و فهم دغدغه ناقدان آن باید میان «وجود در ذهن» با «وجود ذهنی»، تفاوت قائل شد. مورد اول به این معناست که پس از مواجهه انسان با شیئی جدید، چیزی در ذهن او نقش می بندد که پیش از آن مواجهه، ذهن فاقد آن بود؛ اما در قرائت صدرایی نظریه «وجود ذهنی»، مطابقت ماهوی ذهن با عین ادعا شده است. پرسش تحقیق، ناظر به پیشینه دیدگاه ملاصدرا در این مسئله و نقدهای رجب علی تبریزی بر آن است. پژوهش پیشِ رو با بهره مندی از مطالعات کتابخانه ای، تأکید بر آثار دست اول فیلسوفان نامی و با شیوه تحلیل مفهومی نشان می دهد که اغلب متفکران متقدم بر صدرا، معنای اول را در قالب نظریه «شبح» منظور داشته اند؛ ولی معنای دوم، دیدگاه اختصاصی ملاصدراست و فقط زمینه هایی از آن در مکتب شیراز ملاحظه می شود. حکیم تبریزی با ادبیات نومشایی خویش، نظریه وجود ذهنی را به لحاظ مبادی و لوازم آن، به چالش کشیده است. ابطال مبانی ملاصدرا در طرح آن نظریه، از خلال مباحث وجودشناختی تبریزی استنباط می شود؛ ولی نقد لوازم دیدگاه صدرا به روشنی در آثار تبریزی و شاگردان وی آمده است. به باور ایشان، انفکاک لوازم ماهیت، نظیر سوزندگی آتش از آن، در هیچ موطنی اعم از خارج و ذهن جایز نیست.The Background of the Sadraean Account of “Mental Existence” and Its Refutation in Rajab ʿAlī Tabrīzī’s Neo-Peripatetic School*
To elucidate the idea of "mental existence" and understand the concerns of its critics, it is crucial to distinguish between “existence in the mind” and “mental existence.” The former refers to the fact that when a person encounters a new object, something is imprinted in their mind that was previously absent. However, the Sadraen interpretation of the theory of “mental existence” suggests that the quiddity (māhiyya) in the mind corresponds to the quiddity in external reality. This study examines the background of Mullā Ṣadrā’s position on this issue and the critiques leveled against it by Rajab ʿAlī Tabrīzī. Employing a library-based research approach and emphasizing primary sources from renowned philosophers, this study demonstrates that most thinkers preceding Ṣadrā understood the first meaning within the framework of the “phantasm” (shabaḥ) theory. In contrast, the second meaning is unique to Mullā Ṣadrā, with only some antecedents found in the Shiraz school. With his Neo-Peripatetic discourse, Tabrīzī challenges the theory of mental existence in terms of both its foundations and implications. The refutation of Ṣadrā’s premises in formulating this theory can be inferred from Tabrīzī’s ontological discussions, whereas his critique of Ṣadrā’s conclusions is explicitly presented in the works of Tabrīzī and his students. According to their view, the separation of a quiddity’s concomitants—such as the separability of fire from its burning property—is impermissible in any domain, whether external reality or the mind.
تبلیغات
