واکاوی مفهوم انقباض شهری و عوامل مؤثر بر شکل گیری آن (نمونه موردی: شهر ارکواز استان ایلام ) (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
مقدمه: از اساسی ترین چالش های مرتبط با رشد و توسعه شهرها در سال های اخیر، پدیده انقباض شهری است که با توجه به موقعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شهرهای مختلف جهان، دلایل مختلفی برای شکل گیری آن وجود دارد. اکثر بررسی های صورت گرفته در این زمینه نشان می دهد یکی از دلایل عمده به وجود آمدن پدیده انقباض شهری، از دست رفتن جمعیت و کوچک شدن شهرها است. انقباض شهری برای اولین بار در پایان دهه 1990 برای اذعان عمومی به صنعتی شدن گسترده، خالی بودن مسکن و کاهش جمعیت تجربه شده در شهرهای آلمان شرقی پساسوسیالیستی مورد استفاده قرار گرفت. در واقع اصطلاح انقباض شهری اولین بار توسط محققان آلمانی برای اشاره به شهرهایی که دچار کاهش جمعیت و زیان اقتصادی ناشی از صنعتی شدن بودند، پیشنهاد شد. هدف از این پژوهش، بررسی ادبیات نظری مرتبط با پدیده انقباض شهری، جمع بندی شاخص های مطرح در این پدیده و در نهایت بررسی این شاخص ها و علل رخداد این پدیده در استان ایلام و شهر مرزی ارکواز در این استان است. ارکواز یکی از شهرهای مرزی استان ایلام و در فاصله 43 کیلومتری جنوب شهر ایلام و 75 کیلومتری شمال شرقی مهران و 180 کیلومتری شمال غربی پل دختر است. این شهر از ادغام 7 روستا به نام های قلعه دره، ورکبود، خوشنام آباد، شهرک، بان باباخان، منصورآباد و داراب پدید آمده است و براساس سرشماری آمار سال 1395، 11977 نفر جمعیت دارد. شغل اهالی این شهر بیشتر کشاورزی و دامداری است. روند تحولات جمعیت در این شهر نشان می دهد در سال 1345، جمعیت ارکواز معادل 369 نفر بوده که با نرخ رشدی برابر 13/5 درصد در سال 1355 به 1308 نفر رسیده است. جمعیت این شهر در سال 1365 برابر 7413 نفر بوده که نرخ رشد آن طی دوره 1355 1365 معادل 18/9 درصد بوده و در سال 1375 به 10654 نفر رسیده است که نرخ رشد این دوره (1365 1375) برابر 3/7 درصد و در سال 1385 با جمعیت 14334 نفر، که نرخ رشد این دهه (1375 1385)نیز به 3/10 درصد رسیده است. درخور یادآوری است که رشد جمعیت ارکواز در سال های 1355 و 1365 مربوط به رشد طبیعی جمعیت شهر و یا مهاجرت به شهر ارکواز نبوده ، بلکه مربوط به جمعیت آبادی هایی است که به شهر الحاق شده و شهر ارکواز را تشکیل داده اند. اما از سال 1385 تا سال 1395 نرخ رشد این شهر منفی و برابر 0/01- بوده است. با توجه به آمار یادشده این شهر در حال تجربه پدیده کاهش جمعیت و انقباض شهری است. مواد و روش هاروش انجام این پژوهش به صورت کیفی است، به این صورت که تلاش شده است با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، عوامل و پیشران های حاکم بر انقباض شهری شهر ارکواز در استان ایلام شناسایی شوند. برای گردآوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته با مردم و مسئولان شهری به صورت جداگانه استفاده شده و درمجموع 54 مصاحبه از ساکنان و مسئولان صورت گرفته و از روش کدگذاری برای تحلیل داده ها استفاده شده است.یافته هابررسی های نظری و پیشینه پژوهش نشان داد علل بروز پدیده انقباض شهری در جهان را می توان در ابعاد جهانی شدن، زوال اقتصادی و صنعت زدایی، تصمیمات سیاسی و طبقه بندی مجدد شهرها، مسائل محیط زیستی، مسائل کالبدی (دسترسی به خدمات و زیرساخت ها) و تغییرات جمعیتی به دلیل کاهش میزان موالید یا افزایش مرگ ومیر، دسته بندی کرد. برای دستیابی به علل وقوع پدیده انقباض شهری در ارکواز با ساکنان، مدیران و مسئولان شهر و استان مصاحبه شد. جهت مصاحبه، افراد از میان ساکنان بالای 25 سال که سابقه سکونت حداقل 5 سال داشته اند برای مصاحبه انتخاب شدند. مسئولان شهر ارکواز از میان افراد با سابقه سکونت و اشتغال در شهرداری این شهر و استانداری ایلام انتخاب شدند. مفاهیم استخراج شده از مصاحبه ها به منظور شناسایی عوامل مؤثر بر پدیده انقباض شهری در ارکواز ابتدا 63 مورد بود که با ادغام بعضی از آن ها و همچنین حذف تعداد دیگری به علت عدم تکرار طی مصاحبه، 40 مفهوم مبنای کار قرار گرفت. این مفاهیم در قالب 5 مقوله اصلی دسته بندی شدند. 12 مفهوم در «مقوله کالبدی»، 12 مفهوم در «مقوله اقتصادی»، 5 مفهوم در «مقوله اجتماعی»، 6 مفهوم مرتبط با «مقوله سیاسی» و 5 مفهوم در مقوله «زیست محیطی» قرار گرفتند.در مقوله کالبدی مفاهیم کمبود امکانات آموزشی، کمبود امکانات درمانی، کمبود امکانات تفریحی، کمبود خدمات بانکی، عدم دسترسی به سیستم های حمل و نقلی سریع، کمبود امکانات ورزشی، کمبود مسکن مناسب، کمبود زیرساخت های فناورانه، کیفیت سطح پایین امکانات آموزشی و درمانی موجود و نبود امکانات شهری به رغم تبدیل شدن از روستا به شهر، قرار دارند. کمبود فرصت شغلی، کمبود بازارهای محلی، رکود بازار، سطح پایین درآمدها، نبود فرصت های سرمایه گذاری، کمبود شغل متناسب با سطح تحصیلات بالاتر جوانان، کمبود بودجه شهرداری، عدم امکان پیشرفت، فقر و کمبود شغل، میزان اشتغال پایین زنان، درآمد پایین، نبود صنعت و کارخانه از مفاهیمی بود که مصاحبه شوندگان به آن اشاره کرده بودند و در مقوله اقتصادی قرار گرفتند. در مقوله زیست محیطی به مفاهیم کمبود منابع آبی حتی در بخش آب شرب، کمبود آب شرب و کیفیت پایین آن، وضعیت آب وهوا و ریزگردها اشاره شد. مفاهیم تنش زا بودن نقاط مرزی، بی توجهی مسئولان شهرهای مرزی، وعده های محقق نشده مسئولان، تغییر مرزهای سیاسی (تبدیل شدن ارکواز به بخش)، مدیریت کشور و بی توجهی به نواحی مرزی و توجه صرف به مرکز و کمبود امکانات دولتی در مقوله سیاسی قرار گرفتند. در نهایت در مقوله اجتماعی به حرکت جمعیت به سمت سالخوردگی، احساس عدم امنیت، عدم تمایل جوانان به فرزندآوری، عدم تمایل نیروی جوان به کشاورزی به دلیل بازدهی اقتصادی پایین به رغم زحمت زیاد، عدم امید به آینده جوانان جهت بهبود وضعیت در ارکواز اشاره شد. نتیجه گیرییافته های این پژوهش نشان داد عوامل انقباض شهری در شهر ارکواز را می توان در ابعاد مختلف کالبدی، اقتصادی، محیط زیستی، سیاسی و اجتماعی دسته بندی کرد. در این پژوهش براساس تکرار مفاهیم یادشده در مصاحبه ها، مفاهیم و مقولات استخراج شده در بررسی علل پدیده انقباض شهری در ارکواز اولویت بندی شدند. مقولات وابسته به بعد اقتصادی از جمله کمبود شغل و فقر، سطح پایین درآمدها، عدم امکان پیشرفت و بعد محیط زیستی شامل کیفیت آب شرب و منابع تأمین آب بیشترین تأثیر را بر زوال شهری ارکواز داشته اند.Analyzing the Concept of Urban Shrinkage and the Factors Affecting its Formation (Case Study: Arkauz City, Ilam Province)
Introduction One of the most fundamental challenges related to the growth and development of cities in recent years is the phenomenon of urban shrinkage. There are various reasons for this phenomenon due to the different political, social, and economic situations of cities in the world. Most of the studies conducted in this field show that one of the main reasons for urban shrinkage is the loss of the population and the shrinking of cities. Urban shrinkage was first used in the late 1990s to describe housing vacancies and depopulation that were experienced in post-socialist East German cities. The term urban shrinkage was first proposed by German researchers to refer to cities that suffered population decline and economic losses due to industrialization. The purpose of this research is to review the theoretical literature related to urban shrinkage, summarize the indicators of this phenomenon, and finally investigate the reasons for the occurrence of this phenomenon in the border city of Arkavaz in Ilam province. Arkavaz is one of the border towns of Ilam province. Arkavaz is located 43 km south of Ilam City, 75 km northeast of Mehran, and 180 km northwest of Pol Dokhtar. This city has emerged from the merger of 7 villages named Qaladara, Workbod, Khushnamabad, Shahrak, Ban Babakhan, Mansoorabad, and Darab, and according to the 2015 census, its population is 11,977. The occupations of the residents of this city are mostly agriculture and animal husbandry. The trend of population changes in this city shows that in 1345, the population of Arkavaz was 369, which reached 1308 people with a growth rate of 13.5% in 1355. The population of this city in 1365 was 7413, and its growth rate during the period 65-55 was equal to 18.9%, reaching out to 10654 people in 1375, the growth rate during the period 75-65 was equal to 3.7%, and in 1385, with a population of 14,334, the city’s growth rate in this decade reached 10.3%. It should be noted that the population growth of Arkavaz in 1955 and 1965 was not related to the natural growth of the city’s population or migration to Arkavaz, but it was related to the population of the settlements that were annexed to the city and merged to Arkavaz. From 1385 to 1395, the growth rate of this city was negative and equal to -0.01. According to these statistics, this city is experiencing the phenomenon of population decline and urban shrinkage.Materials and MethodsThe method of conducting this research is qualitative. In this way, using the qualitative content analysis method has tried to identify the factors and driving forces of urban shrinkage in Arkavazcity in Ilam province. Semi-structured interviews with people and city officials were used separately to collect data. 54 interviews were conducted with residents and officials. Then, the coding method was used for data analysis.FindingsTheoretical studies and research background show that the causes of urban shrinkage in the world can be found in the dimensions of globalization, economic decline and deindustrialization, political decisions and reclassification of cities, environmental issues, physical issues (access to services and infrastructures), demographic changes can be categorized due to the decrease in the birth rate or the increase in the death rate. To find out the causes of urban shrinkage in Arkavaz, residents, managers, and officials of the city and province were interviewed. The residents over 25 years old who have lived for at least 5 years have been selected for the interview. The officials of Arkavaz City were selected from people with a history of living and working in the municipality of this city and the governorate of Ilam. The concepts extracted from the interviews to identify the factors affecting the urban shrinkage in Arkavaz were initially 63, and by merging some of them and removing some others to avoid repetition during the interview, 40 concepts became the basis of the work. These concepts were categorized into 5 main categories. 12 concepts were placed in the “physical category”, 12 concepts in the “economic category”, 5 concepts in the “social category”, 6 concepts in “political category”, and 5 concepts in the “environmental” category. The physical category consisted of the lack of educational facilities, lack of medical facilities, lack of recreational facilities, lack of banking services, lack of access to fast transportation systems, lack of sports facilities, lack of suitable housing, lack of technological infrastructure, poor quality of existing educational and medical facilities, and lack of urban facilities. Lack of employment opportunities, lack of local markets, market stagnation, low level of incomes, lack of investment opportunities, lack of jobs corresponding to the higher education level of young people, lack of municipal budget, the impossibility of progress, poverty, and lack of jobs, the low employment rate of women, low income, lack of industry and factory were among the concepts mentioned by the interviewees and were included in the economic category. In the environmental category, the concepts of lack of water resources, even in the drinking water sector, lack of drinking water and its low quality, weather conditions, and fine dust were mentioned. The concepts of tension-causing border points, inattention of officials of border cities, unfulfilled promises of officials, change of political boundaries (turning of Arkavaz into a district), country management, and lack of attention to border areas, and lack of government facilities were included in the political category. Finally, in the social category, the movement of the population towards old age, the feeling of insecurity, the reluctance of young people to have children, the reluctance of young people to engage in agriculture due to low economic efficiency despite a lot of hard work, and the lack of hope for the future of young people to improve the situation in Arkavaz were mentioned.ConclusionThe findings of this research showed that the factors of urban shrinkage in Arkavaz City can be categorized into different physical, economic, environmental, political, and social dimensions. In this research, based on the repetition of the concepts mentioned in the interviews, the extracted concepts of the urban shrinkage phenomenon in Arkavaz were prioritized. Concepts in the economic dimension, such as lack of jobs and poverty, low levels of income, the impossibility of progress, and the environmental dimension, including the quality of drinking water and water supply sources, have had the greatest impact on the urban deterioration of Arkavaz.
تبلیغات
