بررسی تطبیقی تجسم اعمال در سوره زلزال در تفاسیر فریقین و حکمت متعالیه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

«تجسم اعمال» ازجمله مفاهیم مورد بحث در حوزه های مختلف علوم اسلامی و فلسفه است. یکی از سور قرآنی که تجسم اعمال در آن بازتاب یافته، سوره زلزال است که با وجود آنکه فقط هشت آیه دارد، مسائل مهمی پیرامون سرای آخرت، در آن مطرح شده که بحث تجسم اعمال، مهم ترین آن است. با توجه به اختلاف نظرهایی که در دیدگاه مفسران و فلاسفه درباره آیات تجسم اعمال، وجود دارد تحقیق پیش رو با روش توصیفی تحلیلی درصدد تبیین، نقد و تطبیق دیدگاه های مطرح شده، پیرامون تجسم اعمال در آیات سوره زلزال است؛ پژوهش های گذشته، صرفاً به شکل پراکنده بحث تجسم اعمال در آثار اندیشمندان اسلامی را تبیین نموده اند و تطبیقی در زمینه مقایسه این بحث بین مفسران و فلاسفه انجام نشده است. پژوهش حاضر، در پی مطالعه تطبیقی جامع در این زمینه است. از مهم ترین نتایج آن می توان به این اشاره کرد که بیشتر مفسران، آیات سوره زلزال را به معنای جزای اعمال گرفته اند اما در قرن چهارم طبری در تفسیر جامع البیان که به اقوال مختلف پرداخته است به مسئله تجسم اعمال و آگاهی از اعمال خیر و نیز شر اشاره کرده است. ملاصدرا در قرن یازدهم آن را به معنای تجسم اعمال گرفته است. برخی از مفسران اهل سنت نیز به این مسئله اشاره کرده اند. برخی از شیعیان سده های اخیر مانند: نراقی، علامه طباطبایی، شعرانی و صادقی تهرانی آن را به معنای تجسم اعمال گرفته اند.