از ناصری تا اهواز؛ بازخوانی تجربه تجدد در یک شهر ایرانی عصر قاجار (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
هرچند بیش از صد سال از ظهور پدیده «تجدد» یا مدرنیته در شهرسازی ایرانی می گذرد، پژوهش درباره نسبت تجدد و شهرسازی در ایران معاصر، قدمتی حدوداً سی ساله دارد. این پژوهش ها حوزه مطالعاتی «تاریخ معماری و شهرسازی معاصر ایران» را رقم زده است که البته نقایصی نیز دارد. «تهران محوری» بیش از حد پژوهش ها و «کم شمردن تحولات عصر قاجار» ازجمله نقایص این حوزه است که به نادیده یا دست کم شمردن بخشی از میراث معماری و شهرسازی معاصر ایران انجامیده. یکی از راه های مقابله با این نقایص پرداختن به جریان تجدد شهری در نقاط دور از مرکز یا به اصطلاح «مناطق پیرامونی» در ایران معاصر است. در این راستا مقاله حاضر به شهر اهواز، به عنوان یکی میراث های کمترشناخته شهرسازی معاصر ایران می پردازد. هرچند اهواز از شهرهای قدیم ایران است، پس از ویرانی شهر کهن در قرون چهارم-پنجم هجری، تولد و توسعه دوباره این شهر در عصر قاجار رخ داد. در این زمان و با احیای کشتیرانی بر کارون، قاجاریان به اندیشه تأسیس بندری در حوالی اهواز کهن افتادند که هسته باززایی اهواز نوین شد. مقاله حاضر به بررسی تجربه این باززایی و نسبت آن با پدیده تجدد می پردازد. روش تحقیق مقاله حاضر تفسیری-تاریخی و مهم ترین منابع آن مجموعه ای اسناد متنی و نقشه های ترسیمی از سال های آغازین تأسیس شهر است که سعی گردیده با استفاده از آن ها روایتی دست اول از فرایند پیدایش و توسعه اولیه اهواز نوین به دست داده شود. روایت حاضر نشان می دهد اهواز را به واقع باید یکی از نمادهای تجدد شهری در ایران معاصر دانست. همچنین این بررسی نشان می دهد تجدد شهری در اهواز بیش از آنکه با نشانه های نوعی تجدد تقلیدی یا برون نگر که اغلب از ویژگی های تجدد شهری در عصر قاجار و شهرسازی معاصر ایران شمرده می شود همسویی داشته باشد، با معیارهای تجدد خودجوش یا درون زا نزدیکی نشان می دهد.From Nasseri to Ahvaz: Rereading the Experience of Modernity in an Iranian City during the Qajar Era
Although more than a hundred years have passed since the introduction of “modernity” in Iranian urban planning, research on the relationship between modernity and urban planning in contemporary Iran dates back all but thirty years. The research work comprises the field of “Contemporary Architecture and Urban Planning in Iran,” although there are some limitations. The majority of studies are specific to Tehran and the evolution during the Qajar era is mostly underestimated in this field, leading to the oversight or underestimating of a part of Iran’s contemporary architectural and urban planning heritage. One of the ways to address these limitations is to focus on the urban modernization in places far from the center, also called “peripheral areas” in contemporary Iran. For this, the present article investigates the city of Ahvaz as one of the lesser-known legacies of contemporary urbanism in Iran. After the destruction of the ancient town of Ahvaz during the fourth-fifth centuries SH, its rebirth and redevelopment took place in the Qajar era. At that time, with the revival of shipping on the Karun River, the Qajars planned to establish a port near the ancient town, which became the core of modern Ahvaz. This article examines the experience of this renaissance and its connection with the phenomenon of modernity. The descriptive-historical research method was employed, exploring a collection of text documents and drawings from the early years of the city’s establishment, which were used to provide a first-hand account of the process of the emergence and early development of modern Ahvaz. The present narrative shows that Ahvaz should be considered a symbol of urban modernity in contemporary Iran. In addition, this study shows that while urban modernization in Iran during the Qajar era is mainly considered imitative or exogenous, in Ahvaz it was closer to a kind of spontaneous or endogenous process.
تبلیغات
