منطقهگرایی

منطقه گرایی از میانه دهه 1980 وارد سومین مرحله تحول خود شده است. در این مرحله و با تثبیت چشم انداز تأمل گرا در روابط بین الملل به تدریج دیدگاه های جدید نیز در تحلیل منطقه گرایی جدید مساهمت کردند. در این میان چرخش سازه انگارانه در روابط بین الملل و آرای الکساندر ونت در نظریه اجتماعی سیاست بین الملل در توضیح فرهنگ های سه گانه آنارشی الگوی مناسب برای تحلیل منطقه گرایی جدید است. از این منظر و با تمرکز بر مفهوم منطقه بودگی که درکی سازه انگارانه از منطقه و منطقه گرایی نشان می دهد، در این مقاله نشان خواهیم داد که چگونه تعاملات منطقه ای در سایه انگاره های مشترک سه نوع فرهنگِ منطقه گرایی هابزی، لاکی و کانتی شکل می گیرد. این فرهنگ های سه گانه منطبق بر سه سطح منطقه بودگیِ مجموعه منطقه ای، جامعه منطقه ای و جماعت منطقه ای هستند.

آسیای مرکزی از لحاظ امنیتی مفهومی در حال تغییر بوده است. بدان معنا که در زمان های مختلف و با تغییر معادلات امنیتی سیاسی، این منطقه دستخوش دگرگونی شده است. از این رو، پس از فروپاشی شوروی، این منطقه عرصه تهدیدها و چالش های امنیتی متعدد بوده است. مناقشه های قومی- سرزمینی، بی ثباتی سیاسی، نداشتن توسعه اقتصادی- اجتماعی، تهدیدهای فراملیتی و جرایم سازمان یافته بخشی از مهم ترین چالش های امنیتی منطقه آسیای مرکزی بوده است؛ به طوری که وجود این چالش ها و مسائل حاد امنیتی، مشکلات امنیتی متعددی برای آسیای مرکزی به ارمغان آورده و مانع از استقرار کامل صلح و ثبات در این منطقه شده است. با توجه به مباحث مذکور، سوالات مقاله را این گونه مطرح می کنیم که: پس از فروپاشی شوروری، دلایل شکل گیری بحران امنیتی در آسیای مرکزی چه بوده است؟ و ایران چگونه می تواند محیط امنیتی خود را از بحران ایجاد شده در این منطقه حفظ کند؟  مهمترین یافته های پژوهش حاکی از این است که در آسیای مرکزی ترکیب پیچیده و چند لایه ای از عوامل اقتصادی، ساختار اجتماعی- مذهبی و عوامل سیاسی و بحران مشروعیت باعث شکل گیری بحران امنیتی شده است. جمهوری اسلامی ایران می تواند برای هم سویی راهبردی با آسیای مرکزی و امن نگاه داشتن محیط امنیتی خود رویکردی اقتصادی-فرهنگی در مناسبات با کشورهای این منطقه اتخاذ کند که ضمن پرهیز از مسائل اختلافی، اشتراکات فرهنگی و نیازمندی های اقتصادی طرفین مورد لحاظ قرار گیرند. روش این نوشتار توصیفی- تحلیلی می باشد و بر مبنای تئوری امنیتی جهان سوم تدوین گردیده است.