ره آورد نور

نشست تخصّصی «هستی شناسی و فلسفه هویت در فراجهان (متاورس)» دوشنبه، 26 اردیبهشت 1401 شمسی، به دو صورتِ برخط و حضوری در سالن گلستان هنرِ فرهنگستان هنر، با حضور و سخنرانی متخصّصان و صاحب نظران این حوزه: دکتر یونس سخاوت (معاون گروه تخصّصی چندرسانه ای فرهنگستان هنر)، دکتر مظفر پاسدار (معاون پیشین توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)، دکتر شمس الملوک مصطفوی (رئیس گروه تخصّصی فلسفه هنرِ فرهنگستان هنر) و دکتر حمید شهریاری برگزار شد. آنچه در ذیل از نظر شما خوانندگان گرامی می گذرد، شرح بیانات دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی و استادیار پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم اسلامی و انسانی (سمت)، دکتر حمید شهریاری است که به بیان مفهوم متاوِرس، ویژگی ها و چالش های اصلی آن پرداخته شده است.

به مناسبت یکصدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم، با عضو هیأت امناء مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، جناب آقای دکتر بهروز مینایی، گفت وگو نموده ایم و به طرح مباحثی چند در خصوص بازآفرینی حوزه های علمیه در فضای مجازی پرداخته ایم و رسالت سنگین حوزه علمیه را در استفاده بهینه از فضای مجازی و نیز کاربست هوش مصنوعی در تولید و عرضه جذاب تر پیام دینی به مخاطب، یادآور شده ایم.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در حوزه متن کاوی فعالیت ها و دستاوردهای متعدّد و ارزنده ای داشته است. متن کاوی در سه مرحله: آماده سازی، پردازش و تحلیل متون، در روند تولید محصولات نور جلوه دارد. در این میان، پردازش متون عربی، به سبب دشواری ها و پیچیدگی های خاصّی که این زبان برخوردار است، همواره با چالش های جدی مواجه است. ازاین رو، تحلیل گرهای صرفی در دنیا، با مشکلات و کاستی هایی جدی روبه رو بوده اند. این امر، مرکز نور را بر آن داشت تا از سال 1389 اقدام به تولید یک تحلیل گر صرفی بومی نماید. در این راستا، هشتمین نشست از سلسله نشست های علمی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «پردازش هوشمند زبان عربی (جلسه اوّل) با محوریت تحلیل گر صرفی نور»، در 19 خرداد 1401ش در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور برگزار گردید. دکتر حبیب سریانی (پژوهشگر گروه علمی قرآن و لغت نور) و حجت الاسلام سید محمد دانش (توسعه دهنده متن کاوی نور) به عنوان کارشناس، و جناب دکتر محمود شکراللهی (عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز) و حجّت الاسلام و المسلمین محمدرضا مدرسی (پژوهشگر حوزه علمیه) به عنوان ناقد در این نشست علمی حضور داشتند. در ذیل، خلاصه ای از این نشست علمی، به همراه دسته بندی و تیترگذاری جدید، از نظر خوانندگان عزیز می گذرد. گزارش تفصیلی این نشست، در وبگاه نورسافت انعکاس یافته است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تاکنون محصولات مفید و ارزنده ای در حوزه حدیث و رجال تولید کرده است که مسیر تحقیقات رجالی پژوهشگران این حوزه از دانش را هموار نموده است. از آنجا که نسخه سوم نرم افزار درایه النور در آستانه عرضه قرار دارد، بر آن شدیم که با یکی از پژوهشگران برجسته گروه رجال مرکز نور گفت وگو کنیم و قابلیت ها و ویژگی های این محصول تخصّصی را واکاوی نماییم. امید است که مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد.

در فرایند بهره برداری از روایات، اساسی ترین نیاز، شناخت و فهم قطعات مختلف یک داده حدیثی و تحلیل آن با دیگر احادیث است که از دیرباز، به صورت دستی انجام می گرفته است. معجم های لفظی و موضوعی، با پشتوانه پژوهش انسانی، آماده سازی مطالب را با هدف دسترسی آسان فراهم نموده اند و آنچه در فرمت تخصّصی به عنوان یک فرایند خاصّ، مورد توجّه است، بارور نمودن و ارزش دار کردن کلمات و جملاتی است که هیچ یک از آنها، به جز در حروف و ساختار لفظی، تفاوتی با یکدیگر ندارند و رایانه به طور عادی، قابلیت فهم معنای آنها را ندارد. فرمت گذاری تخصّصی و ایجاد شبکه ارتباطی معنایی میان کلمات و به دنبال آن، بانک بزرگ داده های روایی، به عنوان پشتوانه ای غنی برای تغذیه و پردازش داده به شمار رفته و خروجی های جدیدی را در راستای زمینه سازی برای تولید علم و توسعه حدیث پژوهی و فراهم سازی بستری جامع برای مطالعه، تحقیق و دانش افزایی مخاطبان ارائه خواهد داد.

از جمله فعّالیت های لازم و مؤثّر برای مدیر یک پایگاه، داشتن سازوکار و برنامه منظم، برای ارزیابی آن وبگاه است. با توجّه به گسترش روزافزون پایگاه های اینترنتی، رویکردهای متفاوتی به ارزیابی وبگاه ها وجود داشته که همین مسئله، زمینه ساز ایجاد استانداردها و روش های متنوّع ارزیابی شده است. در این نوشته، با بررسی منابع موجود، رویکردهای متداول در ارزیابی پایگاه ها معرّفی شده و برخی از روش ها و مفاهیم اساسی مرتبط با آن، توضیح داده شده است.

در این نوشتار، به اختصار مهم ترین محصولات تولیدی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نرم افزارهایی که با مشارکت این مرکز تحقیقاتی با سایر مراکز، نهادها و مؤسسات علمی و پژوهشی سامان یافته، معرفی شده و جدیدترین تولیدات نور در معرض اطلاع خوانندگان محترم قرار گرفته است. برخی از این برنامه ها، جدید بوده و برای نخستین بار تولید و عرضه شده اند و شماری نیز از نظر محتوای علمی و قابلیت های پژوهشی روزآمدسازی شده و ارتقاء نسخه یافته اند.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور که پیشگام در کاربرد فنّاوری اطّلاعات و علوم رایانه برای پژوهش در علوم اسلامی و انسانی به شمار می رود، از همان آغاز کار، افزون بر رقمی سازی محتواهای معتبر، ابزارها، امکانات و قابلیت هایی نیز برای تسهیل کار پژوهشگران عرضه کرده و با انجام پژوهش های دقیق در متون، و استخراج اصطلاحات مهم و کاربردی در هر شاخه از دانش، ارزش علمی به متون افزوده است. نتیجه این فعالیت ها، تولید برنامه های متنوّع با روش های: درختواره ای، معجم موضوعی، دانشنامه و فرمت تخصّصی است. معاجم موضوعی (فرهنگ های موضوعی)، از جمله مهم ترین روش های غنی سازی و سازمان دهی محتواست. در این مقاله، به معرّفی یکی از تازه ترین محصولات مرکز که با استفاده از این شیوه تولید شده، یعنی «معجم موضوعی آثار ملاصدرا» پرداخته خواهد شد.