درخت حوزه‌های تخصصی

مهم ترین شاخصه تلاوت مطلوب قرآن کریم، ابتناء آن بر ارائه معانی و مفاهیم صحیح کلام الهی است تا از رهگذر آن هدف اصلی تلاوت که هدایتگری و معرفت افزایی است حاصل گردد. این هدف با فراگیری دانش وقف و ابتدا و به کارگیری آن در تلاوت، قابل دستیابی است. از سوی دیگر دانش وقف و ابتدا مبتنی بر برداشت های تفسیری عالمان این شاخه از دانش های قرآنی است. از این رو، مقاله حاضر با بررسی تطبیقی دیدگاه های ابوعمرو دانی و محمدعلی خلف الحسینی در دانش وقف و ابتدا و دیدگاه های تفسیری مفسران برگزیده، در جستجوی میزان دقت و صحت نظرات این دو عالم وقف و ابتدا و ارائه الگویی مطلوب تر جهت تصحیح و بهبود تلاوت قرآن کریم است. علت انتخاب دانی آن است که می توان وی را پایه گذار معروف ترین تعاریف و تقسیم بندی رایج در وقف و ابتدا دانست. محمد علی خلف الحسینی نیز از آن رو برگزیده شده است که علامت گذاری های رایج وقف و ابتدا در بسیاری از مصاحف متداول در جهان اسلام یا به طور کامل براساس دیدگاه های وی است یا حداقل با آن قرابت فوق العاده ای دارد. حاصل تحقیق آنکه در 60 موضع مطرح شده در 20 موضع با مفسران تطابق ندارد که 6 موضع آن رأس الآیه است که در آن دانی آنها را بیان نموده و در 14 موضع بعدی که حدأقل یکی از علماء آن را بیان نموده با نظر مفسران تطابق ندارد که علت آن پوشیده ماندن برخی از ارتباطات یا دقت مفسران از دید عالمان وقف و ابتداست.

سید رضی و زمخشری از مفسرانی هستند که با رویکرد عقل گرایی به تفسیر آیات قرآن پرداخته اند، اما این رویکرد نشأت گرفته از دو مبنای متمایز از هم است. زمخشری بر مبنای اصول عقلی اعتزال و اصل تأویل به سراغ تفسیر آیات رفته، درحالی که سید رضی بر مبنای جایگاه عقل در گفتمان تشیع و با توجه به محدودیت آن صرفا عقل را به مثابه ابزاری در تفسیر نگاه کرده است. رویکرد سید رضی در آیات 7 و 8 سوره آل عمران، قرآن محور همراه با نوآوری است، حال آنکه زمخشری در هر دو آیه از سنت سلفی معتزلیان تبعیت کرده است. در آیات 60 و 61 این سوره رویکرد سید رضی بر اساس کتاب محوری و سنت مداری همراه با بهره گیری از نکات ادبی است، اما زمخشری با استفاده از عقل منبعی و شواهد تاریخی به تفسیر آیات مزبور پرداخته است، افزون بر این در تفسیر این دو آیه نشانه هایی از اندیشه کلامی معتزله به همراه نوعی تعصب مشاهده می شود.