مریم طارم

بی شک تا به امروز انتقال انسان ها و اشیا به شهرها و مناطق مختلف، از طریق راه ها صورت گرفته است. راه ها از دیدگاه های اجتماعی، سیاسی، نظامی، تجاری و فرهنگی حائز اهمیت هستند. آناتولی به دلیل موقعیّت خاص جغرافیایی و پل ارتباطی میان شرق و غرب مورد توجه اقوام مختلفی قرار گرفته بود و هریک از دولتها، از کارکردهای مختلف راهها (کوچروی، تجاری و نظامی) به فراخور نیاز خود بهره برداری کرده اند. این مقاله سعی دارد تا با شناسایی مسیر شاهراه های آناتولی و بیان کارکردها به ویژه کارکرد تجاری آن ها، به بهره برداری دولت سلجوقی از این راه ها بپردازد. مهم ترین دستاوردهای این مقاله شناسایی مسیر راههای تجاری آناتولی در دوره سلجوقی و ترسیم آنست. نتایج پژوهش نشان می دهد سلاطین سلجوقی با شناسایی مسیر راههای تجاری، ایجاد کاروان سراها، پل ها، برگزاری بازارها در مسیر راه های تجاری، دریافت عوارض کم و پرداخت خسارات احتمالی از خزانه دولتی نقش بسزایی در بهره برداری از راه های تجاری آناتولی داشته و زمینه رونق و توسعه تجاری منطقه را فراهم کردند

با حمله مغول بسیاری از مراکز اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران از بین رفت. اما به کمک دیوانسالاران ایرانی بخش های مختلف کشور بازسازی شد. از جمله دیوانسالاران ایرانی که در این بازسازی نقش مهمی بر عهده داشته اند می توان به خواجه رشید الدین فضل اله همدانی وزیر سه ایلخان: غازان، اولجاتیو و ابوسعید اشاره کرد. وی علاوه بر اداره امور سیاسی کشور درصدد فرو کاستن و ترمیم اثرات حمله مغول بر ایران بود. تاسیس ربع رشیدی را می توان یکی از تلاش های او در این زمینه دانست. او با احیای زمین های بایر و کشت محصولات کشاورزی به رونق اقتصادی کشور کمک کرد.ربع رشیدی پس از موقوفات غازان و اولجاتیو مهم ترین موقوفه دوره ایلخانی به حساب می آید. این موقوفه با داشتن حدود 350 تا 374 مرتزقه و عمله نسبت به سایر موقوفات دوره ایلخانی امکانات بهتری را برای کارکنان خود فراهم کرده بود. متاسفانه پس از مرگ خواجه رشیدالدین و همچنین بعد از مرگ فرزندش، خواجه غیاث الدین رشیدی، مجتمع ربع رشیدی غارت شد. اما خود محدوده ربع رشیدی برای مدتی از نقطه نظر موقعیت آب و هوایی و سوق الجیشی برای استقرار بازماندگان دولت ایلخانی محل مناسبی بود. بنا به نوشته مورخان و گزارش های سیاحان خارجی بخش هایی از موقوفه تا عصر صفویه و حتی در دوره قاجار پا بر جا بود. ولی در حال حاضر جز دیوار استحکاماتی و پایه برج ها چیزی از آن باقی نمانده در حال حاضر اماکن مسکونی جانشین آن شده است.