سید کاظم میرجلیلی

از وظایف اخلاق هنجاری ارائه معیارهای فراگیر اخلاقی و تعیین مصادیق ارزش اخلاقی است؛ در این میان سه گروه نظریه غایت گرا، وظیفه گرا و فضیلت محور تلاش کرده اند تا به این مهم بپردازند. هر یک از این سه نظریه اشکالاتی دارند که نیازمند بررسی و تحقیق است. از این میان امکان تلفیق میان این سه دیدگاه به گونه ای که ساختار آنها باقی بماند نیز وجود ندارد. بنابراین تنها راه حل این است که ویژگی های یک نظریه اخلاقی درست و قابل قبول بررسی شود تا راهی برای دستیابی به آن باز شود. مهم ترین شاخص هایی را که یک نظریه درست باید رعایت کند عبارتند از: توجه کافی به بی طرفی اخلاقی، برخورداری از ادله درست، در نظر گرفتن ماهیت اخلاق، بهره مندی از مبانی اخلاقی صحیح، نظام مندی و سازگاری و کاربردی بودن. می توان از دین اسلام با توجه به برخورداری از مبانی قوی و دستورات روشن، به نظریه ای رضایتبخش در این باب دست یافت. البته این مهم نیازمند بررسی مسئله در ابعاد نظری، عملی و کاربردی مبتنی بر آموزه های اسلامی است.

«اتحاد» در تفکر اسلامی، جایگاه خاصی در استمرار رسالت پیامبر و امامان معصوم(علیهم السلام)دارد. از اینرو، پژوهشی همهجانبه در گفتار و سیره حضرت علی(علیه السلام)، که داعی اتحاد بود، جایگاه اتحاد و ابعاد آن را در اسلام راستین نشان میدهد. حضرت علی(علیه السلام)اتحاد را ارمغان بعثت میشمارند که از جمله آثار آن، نفی کینه و ایجاد پیوند برادری است. آن حضرت ضمن تخطئه اقوام متفرّق، یادآور میشوند که تفرقه زمینه نابودی کرامت و بزرگی و اتحاد عامل نزول فیض الهی است. حضرت علی(علیه السلام)برای تحقق اتحاد، در هر زمینهای سفارش به وحدت میکردند و از حاکمان میخواستند با پرهیز از وضع هرگونه بدعت، سنّتهای پسندیده جامعه را در جهت وحدت امّت اسلامی پاس بدارند. آن حضرت اتحاد و اجرای عدالت را مکمّل یکدیگر میدانستند و خود برای تحقق این دو مهم، حکومت را میپذیرفتند و علاوه بر تقویت دستگاه قضا و انتخاب افرادی خاص برای قضاوت، نظارتی دقیق بر کارگزاران خود اعمال میکردند. حضرت علی(علیه السلام)توجه به احساسات و خواستههای بر حقّ مردم را از جمله عوامل مادی و اجتماعی میدانند که زمینهساز وحدت انسانهاست. آن حضرت خدا، پیامبر، امام و رهبر، قرآن و قانون را از جمله عوامل معنوی اتحاد معرفی و بر نقش رهبر در این زمینه تأکید میکنند. نیز کفر و انحراف از حق، دنیاپرستی، زورمداری و قانونشکنی، حاکمیت فرهنگ استکبار، و پلیدی باطن را از عوامل اصلی اختلاف میدانند و در جهت رفع این عوامل نیز فرمانهایی دادهاند.