کوروش روستایی

در این مقاله یکی از کتاب های ترجمه در حوزه ی باستان شناسی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این نوشته به ماهیت و اهمیت کتاب اصلی نمی پردازد، که در نوع خود کتاب معتبری بوده است، بلکه هدف از آن، بیان کاستی ها و ابهاماتی است که در نسخة ترجمه شده دیده می شود. مشکلات و کاستی های ترجمة کتاب مورد بحث در چندین مقوله مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته است، ازجمله ترجمة غیر دقیق، ترجمة نامفهوم یا اشتباه، خوانش دشوار و ناهم خوانی در ترجمه. ایراد اصلی کتاب، ترجمة واژه به واژه یا تحت اللفظی است که موارد متعددی به عنوان شاهد، همراه با ترجمة پیشنهادی این قلم، آورده شده است. نداشتن درک و دریافت درست از موضوع و مباحث کتاب، از دیگر ایرادات جدی کتاب مورد بحث است. این مورد نیز با مثال های متعدد، نشان داده و بحث شده است. از دیگر ایرادات کتاب، کاربست برابرنهاده های اشتباه، ناآشنا یا گاه به کلی اشتباه است که باعث شده سودمندی و اثرگذاری کتاب برای خواننده ی فارسی زبان به کمینه مقدار برسد. ترجمه، چاپ و انتشار کتابی از این دست، با چنین کیفیت نازلی، از سوی انتشارات «سمت» قابل تأمل است

کتاب موردنقد در این نوشته جلد نخست از کتاب دوجلدیِ فرهنگ مصور باستان شناسی دوران پیش از تاریخ (انگلیسی فارسی) است. جلد نخست اساساً ماهیتی لغت نامه ای دارد، ضمن این که برای شماری از مدخل ها توضیحی کوتاه نیز آورده شده است. کتابِ موردبحث از جنبه های متعدد ازجمله صفحه آرایی، شیوه نگارش، و به ویژه ازنظر محتوایی واکاوی شده است. در این نوشته با مثال های متعدد بحث شده است که صفت «پیش از تاریخ» برای کتاب صرفاً عنوانی بی ربط است. هم چنین، جنبه «مصوربودن» کتاب، که در عنوان آن نیز لحاظ شده است، به طور جدی موردبحث قرار گرفته است؛ شمار قابل توجهی از تصاویر کتاب کاملاً بی مورد است و صرفاً بر حجم کتاب افزوده است. گذشته از این موارد، مسئله مهم اشتباهاتی است که در معادل های پیش نهادی دیده می شود؛ این اشتباهات نه سَهوی، بلکه بینشی است. از دیگر ایرادهای کتاب معادل های نامأنوس و ناآشنا برای خواننده (باستان شناس) فارسی زبان است که این مورد نیز با مثال های متعدد نشان داده شده است. درمجموع، دربین کتاب های مشابهی که پیش تر در زمینه واژگان باستان شناسی منتشر شده اند، این کتاب ازنظر کیفی یکی از نازل ترین آن هاست. به نظر می رسد که در تدوین کتابِ حاضر تأمل و دقت کم ترین جایگاه را داشته است.

کتاب مورد نقد در این نوشته، جلد دوم از کتاب دو جلدیِ فرهنگ مصور باستان شناسی دوران پیش ازتاریخ (انگلیسی فارسی) است. در این نوشته شیوه ی به کاررفته عبارت است از نقد شکلی، ساختاری و به ویژه محتوایی. در این نوشته با مثال های متعدد بحث شده که صفت «پیش ازتاریخ» برای کتاب، عنوانی بی ربط است. اشتباه های آشکار و فاحش در اطلاعاتِ ارائه شده، به ویژه درباره محوطه های ایران، به فراوانی دیده می شود. یکی از ایرادات جدی کتاب، کهنه بودن مطالب آن است. هرآنچه از محوطه های ایرانی می بینیم، آنهایی است که بیش از چهار دهه پیش پژوهیده شده اند. در نظر نگرفتن اولویت در انتخاب مدخل ها یکی از ایرادات مهم کتاب است؛ درحالی که مدخل های کم ارتباط با باستان شناسی ایران و خاورنزدیک گاه به تفصیل بحث شده اند، مدخل های مرتبط با باستان شناسی ایران قویاً نادیده گرفته شده اند. میزان آگاهی های اشتباه دست کم درباره ی مدخل های ایرانی آنچنان است که میزان سودمندی این کتاب را برای دانشجویان نه تنها به حداقل رسانده، بلکه زیان بار نیز هست. الگوی کلی کتاب به شکلی است که گویا کلیت کتاب با گرته برداری از یکی از نمونه های خارجی ترجمه و تدوین شده و آنگاه مدخل های ایرانی، ولی با اطلاعات ناروشن، ناکافی و در بسیاری موارد اشتباه، به آن افزوده شده است.در این نوشته، اطلاعات اشتباه شماری از مدخل ها با آگاهی های درست و به روز توضیح داده شده است.