عسگر بابازاده اقدم

گفتار پیش رو بر آن است تا سوره قمر، یکی از سور مکّی قرآن کریم را از دیدگاه نقد فرمالیستی مورد تحلیل قرار دهد و به این مسأله بپردازد که در کلام الهی، که سرشار از مفهوم و معنا بوده و در هر حرکت و سکون آن دریایی از مفهوم وجود دارد، چگونه به نحو اعجاب انگیزی، جانب شکل و فرم نیز رعایت شده است؛ و با ملاحظه گفتمان و مبانی نقد فرمالیستی که برای بررسی متن، خالق متن و جوانب متعدد دینی، سیاسی، فرهنگی و ... را نادیده می گیرد، می کوشد صرفاً با تمرکز بر خود متن، زیبایی های اعجاب آمیز لفظی سخن الهی را به مخاطب عرضه کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه رسیده است که الفاظ و محتوا در قرآن کاملاً در تعامل دو طرفه و هماهنگ با هم بوده و الفاظ بکاررفته در آن محتوایی نو آفریده است که به جرأت می توان گفت تنها وسیله ای که توان بیان این مفاهیم عمیق قرآن کریم را دارد، همین الفاظ استعمال شده است و هرگز نمی توان لفظ دیگری را جایگزین آن ساخت. حاصل اینکه در پرتو این پژوهش، مسیری دیگر برای تبیین اعجازهای بی شمار سخن الهی گشوده می شود.

الالتزام فی الأدب یعنی أن یوظّف الأدیب أو الشاعر مقدرته الفکریه والفنیه فی خدمه مجتمعه، ویصوّر متطلبات شعبه، آلامه وأحلامه بلغه صادقه دون تحیّز إلى أغراض ذاتیه أو مجموعه سیاسیه محدده، وتشکّل هذه الفکره جوهر الأدب الملتزم. انطلاقاً من هذه الفکره، شهد شعر ثورات الربیع العربی بمصر عام 2011 شعراً ملتزماً بعد انحساره عقوداً من الزمن یعالج أهمّ القضایا السیاسیه والاجتماعیه التی تعانی منها المجتمع المصری فی عهد مبارک. هذه الدراسه حاولت بمنهجها الوصفی التحلیلی أن تدرس تمظهرات الالتزام فی شعر ثورات الربیع العربی بمصر قبیل ثوره ینایر 2011 وبعیدها عند شعراء مشهورن من أمثال عبدالمعطی حجازی وفاروق جویده وعبدالرحمن العشماوی وغیرهم من الشعراء المغمورین. ومن النتائج المهمه التی توصّلت إلیها الدراسه هی أنّ الاستبداد السیاسی بمصر زمن حسنی مبارک، والمشاکل الاجتماعیه کالفقر والبطاله کانا من أهمّ بواعث ثوره الربیع العربی فیها. فلذلک رکّز الشعراء الملتزمون على استبداد السلطه وتغییب الحریه فرفضوا الحکومه وتحدّوها لفساد الأنظمه الحکومیه. کما تناول هؤلاء الشعراء مشاکل اجتماعیه کثیره أهمّها الفقر والجوع والبطاله، ولم ینسوا التندید بالشعراء الذین لم یقوموا بدورهم الریادی فی تثویر الشعب وتوعیته. ومن الناحیه الفنیه اقتبس الشعراء الملتزمون کثیراً من مضامنیهم من الموروث الدینی وربّما یکمن السبب فی أنّ جذور الثوره المصریه ومقاصدها إسلامیه. الکلمات الرئیسه: الشعر المعاصر، ظاهره الالتزام، الربیع العربی، مصر.

سبک شناسی متون مختلف و به ویژه سور و آیات قرآن کریم از جمله مباحثی است که امروزه توجه اغلب پژوهش گران را به خود جلب کرده است. در سبک شناسی به بررسی ارتباط میان آواها، الفاظ و عبارات متون با مفهوم اصلی و محتوای متون پرداخته می شود. در حقیقت درون(مفاهیم) و برون متن قرآن کریم دارای ارتباطی درهم تنیده و منسجم است و سبک منحصر به فرد خداوند متعال را در بیان آیات قران کریم برای ما روشن می سازد. سبک شناسی سوره های قران کریم در حقیقت نوعی از تبیین اعجاز بیانی قرآن است که با زبانی رسا مفاهیم و مضمون کلی آیات را در قالب الفاظ بر ضمیر مخاطب القاء می کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی سبک شناسی سوره نازعات در سه سطح آوایی(تکرار فواصل، کلمات و جملات)، ترکیبی(تقدیم و تأخیر، حذف و عدول) و تصویرپردازی هنری(تضاد، تعریف و تنکیر و استفهام) پرداخته است. در این سوره سطح آوایی با تکرار فواصل الف مدی نشان از عظمت قیامت و با هدف اثرگذاری بیش تر در مخاطب و ایجاد هماهنگی فواصل آیات بیان شده است.

تفسیر قرآن کریم به سبب کشف پیچیدگی ها و لایه های پنهانی الفاظ و آیات قرآن به عنوان یکی از دانش های برجسته علوم اسلامی و پر مخاطب علوم انسانی محسوب می شود.، این دانش برای رشد و تعالی و جهت نزدیک ترشدن با حقیقت و مفهوم واقعی آیات قرآنی ناگزیر است از علوم مختلف بهره ببرد؛ یکی از این علوم دانش صرف است که قالب های ساختاری کلمات در زبان عربی را بررسی می نماید و این تغییرات ساختاری در اقسام مختلف کلمه معانی و دلالت های متعددی را نیز می تواند ابلاغ کند، گفتار حاضر به سبب دریافت اهمیت این دانش در تفسیر به روش توصیفی و تحلیلی بر آن شده است تا به این سؤال اساسی پاسخ دهد که آیا مفسران فارسی زبان در تفاسیر چه مقدار به نکات صرفی توجه داشتند و از علم صرف بهره برده اند؟ ازاین-رو دو تفسیر مجمع البیان و کشف الاسرار با تاکید بر دو ساختارصرفی مصدر میمی و مره، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان می دهد که غالباً این دو تفسیر به دلالت های صرفی این دو قسم از اسامی چندان توجهی مبذول ننموده اند.

یکی از مباحثی که از سده های آغازین تاریخ اسلام مورد اهتمام زبان شناسان مسلمان، مفسّران و نیز مستشرقان قرار گرفته است، مسأله واژگان غیر عربی در قرآن کریم می باشد. این مسأله در پژوهش های زبان شناختی قرآن از اهمیت بسیاری برخوردار بوده، و دیدگاه های متعددی را بیان نموده است. سه دیدگاه اصلی موافق، مخالف، و بینابین ماحصل پژوهش های زبان شناسان قدیم در این حوزه به شمار می رود. ولی واقعیّت این است که علوم زبان شناختی وجود واژگان غیر عربی در قرآن را مقوله اثبات شده ای می داند. در مقاله حاضر که رویکرد توصیفی تحلیلی دارد، واژگان غیر عربی موجود در قرآن از منظر زبان شناسی جدید مورد بررسی قرار گرفته است. مهم ترین یافته پژوهش حاضر این است که واژگان غیر عربی در قرآن غیر قابل انکار است و انکار آن در تعارض با یافته ها و دیدگاه های علوم زبان شناختی جدید است. واژگان مذکور صدها سال پیش از نزول قرآن وارد زبان عربی شده، و با ساختاری آوایی و صرفی زبان عربی سازگار گشته است. از سوی دیگر، خاستگاه واحد زبان های سامی که عربی یکی از آن هاست دلیل دیگری بر اثبات وجود واژگانی از خانواده زبان های سامی در قرآن است.

إن تداولیه اللغه إحدی مجالات الألسنیات وهی تعالج أثر السیاق علی الدلاله. إنما یقصد بالسیاق فی هذا المجال اللغوی، الفضاء الخارجی لنظام اللغه والذی ینقسم إلی سیاقین غیر لغوی ولغوی. أما الکنایه، کنوع خاص للغه، فهی تعتبر نوعیه موقفیه خاصه. وقد یکون دراسه وتحلیل سیاقها وفقاً لتداولیه اللغه وهی التی تعنی بالمجالات اللغویه خارجاً من نظام اللغه، فهی تسعی إلی فهم الطریقه التوظیفیه للغه. قامت هذه الدارسه بتحلیل ودراسه الکنایه المصریه، کلغه عامیه بالمنهج التحلیلی- الوصفی. أدلت نتائج هذه الدراسه: 1- أن الکنایه کونها نوعاً لغویاً تُدرَس فی فضاء خارج من النظام اللغوی وبالنظر للموقف المسیطر علی مستخدمی اللغه وفی إطار الدلاله غیر اللغویه. 2- نظریه لویس والتی تعدّ السیاق اللغوی من مواصفات السیاق غیر اللغوی، رفضت من وجهه نظر هذه الدراسه. 3- قد تکون أهم المواصفات الفریده للکنایه المصریه، البساطه فی اللفظ وتأثرها الحاد من الثقافات الأخری، وکونها صوریه وتقلیداً جمّاً من الانفعالات الاجتماعیه.   

داستان پردازی و روایت درباره ابومسلم خراسانی و قیام وی همواره محل بحث ادیبان و مورخان و دیگر صاحبنظران بوده و هر کس به فراخور گرایش فکری و مسلک خویش درباره آن سخن سرایی کرده اند. در این میان دو تن از صاحبنظران ادب عربی و فارسی؛ جرجی زیدان و ابوطاهر طرسوسی با نگرشی خاص به مسأله ابومسلم و قیام وی پرداخته و مفاهیم متفاوت و گاه متناقضی از وی ارائه کرده اند. با توجه به جایگاه ابومسلم خراسانی ، مقال ه پیش رو بر آن است تا با روش تطبیقی، به مقایس ه ساختاری و محتوایی داستان های «ابومسلم الخراسانی» و «ابومسلم نامه» بپردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد نشانه ای از تأثیر و تأثر میان این دو داستان وجود ندارد؛ شخصیت واقعی ابومسلم در هر دو اثر تا حدودی تحریف شده و زیدان هم در رعایت معیارهای شکلی و هم در زمینه محتوایی داستانش، موفق تر از طرسوسی عمل کرده است.

الثنائیات الضدیه نوع من البناء النصّی یوظّفه الشاعر لکشف الأنساق الضدیه داخل نصّه. هذه البنیه النصّیه تعدّ من أهمّ الظواهر البیانیه فی شعر البیاتی، وقد وظّفها بشکل لافت للنظر لیعبّر عن آرائه وأحاسیسه. ولم یکن توظیف هذه الثنائیات إلا للتعبیر عن التجربه التی عاشها الشاعر، فاستطاع أن یصوّر لنا العالم بکلّ مناقضاته. هذه الورقه البحثیه تناولت بمنهجها الوصفی التحلیلی الثنائیات الضدیه البارزه فیه، منها ثنائیه الموت والحیاه، الأنا والآخر، والرحیل والعوده، والحبّ والثوره، والوطن والمنفى وأخیراً ثنائیه الأزمنه. ومن أهمّ النتائج التی توصلت إلیها هو أنّ الثنائیات الضدیه فی شعر البیاتی تحرّرت من ضیق الرؤیه فی استعمال المفردات المتضاده لفظاً مقابل الآخر، وأخذت دلالات سیاسیه واجتماعیه مختلفه منها نقد السلطات السیاسیه، ونقد الأوضاع المأساویه التی یعیشه الشعب العراقی. کشفت الدراسه أنّ الموت فی تفکیر البیاتی لازم للحیاه والتجدد، وذلک لبناء مستقبل زاهر للشعب العراقی بإضفاء دلاله أسطوره ققنوس على بعض شعره أحیاناً. فاستطاع البیاتی على الرغم من تقابل الموت والحیاه أن یعقد علاقه تلازم بینهما من أجل الغرض المذکور. والآخر عمل فی شعر البیاتی لرفض الواقع السیاسی والاجتماعی کما یظهر ذلک فی ثنائیه الشاعر / الحلاج، وأضفى على نصّه دلالات التلاحم بین الواقع والتاریخ. ولاحظنا أنّ الشاعر جاء بثنائیه الشاعر / الیسوع اختزالاً لکلّ معانی الألم والتضحیه والمکابده حیث یتألّم من أجل الآخرین ولیس فی ذاته. وقد عقد البیاتی بین الحبّ والثوره علاقه تلازمیه فأظهرت النماذج أنّ الثوره لا تتحقق إلا بالحبّ. أثبتت الدراسه أیضاً أنّ المعاناه فی الغربه واحتمال الآلام لم تکن إلا بغیه بناء مستقبل زاهر.