منصوره ملکیان

امروزه با توجه به افزایش فزاینده جمعیت و تقاضای روزافزون در استفاده از منابع گردشگری، توجه به ظرفیت برد منابع و بهره­برداری از آن­ها در حد ظرفیت و توان آن­ها بیش از پیش اهمیت یافته است. مقاله حاضر به بررسی ظرفیت برد گردشگری در چهار بوستان شهر قم شامل بوستان­های هاشمی، نبوت، فدک و علوی می پردازد. داده­های مورد نیاز برای انجام تحقیق از طریق پرسشنامه و نیز آمارهای آب و هوائی ایستگاه هواشناسی قم جمع­آوری گردید. در نهایت ظرفیت برد فیزیکی، واقعی و مؤثر چهار بوستان مورد مطالعه به دست آمد. نتایج نشان داد که بوستان علوی بیشترین ظرفیت برد و بوستان نبوت کمترین ظرفیت برد گردشگری را دارد و توانمندی های مدیریتی پارک نقش مهمی در میزان ظرفیت برد گردشگری پارک های مورد مطالعه دارد. در فصول پائیز و زمستان و در ایام غیر تعطیل هفته میزان تقاضا از حد ظرفیت برد کمتر بوده و در فصول بهار و تابستان و در روزهای جمعه و تعطیل و غالباً در ساعات بعد از غروب خورشید میزان تقاضا از حد ظرفیت برد فراتر می­رود. بنابراین با توجه به زمان اوج بازدید، باید ظرفیت برد پارک بتواند این زمان­ها را تحمل کند تا از افزایش فشار بر منابع و تسهیلات پارک جلوگیری شود. بنابراین این موضوع باید در طرح­ریزی پارکها مورد توجه قرار گیرد.

شناسایی و تحلیل عوامل تاثیرگذار بر تقاضای تفرجی میتواند به پیشبینی نیازهای گردشگران و در نتیجه مدیریت موفق پارک ها و مناطق تفرجی کمک نماید. بوستان علوی در شهرستان قم از پتانسیلهای بسیاری در جذب گردشگر برخوردار است ولی در زمینه احداث و تجهیز متناسب با نیاز گردشگران توسعه لازم صورت نگرفته است. در این تحقیق، عوامل مؤثر بر تقاضای گردشگری در بوستان علوی شهر قم از طریق توزیع پرسشنامه بین بازدیدکنندگان پارک بررسی شد. نتایج نشان داد که فصل، سن، وضعیت تأهل، تحصیلات، درآمد و انگیزه استفاده با تقاضای گردشگری فردی ارتباط معنی دار دارند اما جنسیت، شغل و - نحوه دسترسی بر آن تأثیر معنی داری ندارند. بیشتر بازدیدکنندگان این پارک متاهلین و در رده سنی 15 30 سال تشکیل می دهند و فصل بهار را برای استفاده از پارک ترجیح می دهند که با توجه به ساختار جمعیتی قم و شرایط اقلیمی آن مورد انتظار است. مهمترین انگیزه های مراجعه به پارک پر کردن اوقات فراغت، استراحت و آرامش، پیک نیک، سرگرمی و بازی بچهها میباشد که با نوع و میزا ن امکانات موجود در پارک رابطه دارد.

منطقهحفاظتشدهقرخودباوسعت 43000 هکتار، در شمال غربی استان خراسان شمالی و در مجاورت پارک ملی گلستان واقع شده است. این منطقه با داشتن ویژگی هایخاصزیستگاهی، حضور گونه هایمختلفحیاتوحش و جاذبه های گردشگری، از پتانسیل بالایی برای برنامه ریزی و توسعه گردشگری برخوردار است.این مطالعه با هدف تعیین توان منطقه برای تفرج گسترده و متمرکز انجام شد. بدین منظور، ابتدا معیارهای مناسب برای دو طبقه تفرج گسترده و متمرکز تعیین شد. با توجه به اینکه برای هر یک از این کاربری ها به ارزیابی همزمان چندین معیار نیاز است، از روش ارزیابی چند معیاره استفاده شد. برای ناحیه تفرج گسترده چهار معیار و برای تفرج متمرکز دوازده معیار و یک لایه محدودیت زیستگاه گونه های شاخص در نظر گرفته شد. نقشه های پایه هر معیار تهیه و با استفاده از روش فازی استاندارد شد. وزندهیبهمعیارهابااستفادهازفرایندتحلیلسلسلهمراتبیانجام شد. از روشترکیبخطیوزن دار برای رویهم گذارینقشه های معیار و تهیه نقشه نهایی تفرج گسترده و متمرکز استفاده شد.نتایجنشانداد کهحدود 4800 هکتار معادل 11 درصد از وسعت منطقه حفاظتشدهقرخودبرایتوسعهکاربریتفرجمتمرکز و 8 درصد از وسعت منطقه (3200 هکتار)برای تفرج گسترده مناسب است. ظرفیت برد فیزیکی منطقه برآورد شد که تراکم گردشگر با توجه به وسعت منطقه حدود 11 نفر در هکتار معین گردید.

ارزش تفرجی پارک ها و اماکن تفرجگاهی ارزشی است که مردم برای بازدید و استفاده از خدمات زیست محیطی و تفرجی اینگونه مراکز قائل هستند. کمی کردن ارزش اینگونه اماکن تفرجی نقش مهمی در مدیریت تلفیقی انسان و محیط دارد و به عنوان ابزاری مؤثر به منظور بهبود سیاست های زیست محیطی مورد استفاده مدیران قرار می گیرد. در این مطالعه ارزش تفرجی پارک کوهستانی صفه و میزان تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان این پارک با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط و پرسش نامه گزینش دوگانه برآورد شد. مدل لاجیت برای برآورد تمایل به پرداخت استفاده شد. نتایج نشان داد که متغیرهای قیمت پیشنهادی، میزان تحصیلات، درآمد، سن و اندازه خانوار تأثیر معنی داری بر تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان جهت استفاده از خدمات و تسهیلات تفریحی- تفرجی پارک کوهستانی صفه دارند. میانگین تمایل به پرداخت افراد برای ارزش تفریحی پارک کوهستانی صفه 9985 ریال در ماه به دست آمد.

برای انتقال پیام به رسانه نیاز است و پویانمایی یکی از بهترین رسانه ها برای انتقال پیام، به ویژه به کودکان، است. در ایران از ظرفیت پویانمایی درزمینه آموزش و ترویج فرهنگ محیط زیست کمتر استفاده شده است. این پژوهش به منظور بررسی تأثیر پویانمایی در آموزش دانش آموزان درزمینه انواع پسماند، مدت زمان تجزیه و آثار آن در محیط زیست انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش 70 نفر از دانش آموزان پسر پایه دوم مقطع ابتدایی شهر اصفهان در سال تحصیلی 97-98 است. دانش آموزان به دو گروه مداخله و شاهد تقسیم شدند. گروه مداخله ازطریق نمایش فیلم پویانمایی آموزش دیدند و گروه شاهد فقط آموزش های معمول مدرسه را دریافت کردند. با تکمیل چرخه آموزش پرسش نامه ای تهیه شد و در اختیار هر دو گروه قرار گرفت. پایایی این پرسش نامه با استفاده از آلفای کرونباخ 0/89 محاسبه شد. میانگین اختلاف معنی داری (0/001= p) میان گروه مداخله 11/73 و گروه شاهد 5/61 بود. طبق نتایج، پس از دوره آموزشی با استفاده از پویانماییْ دانش، نگرش و رفتارهای محیط زیستی مناسب در دانش آموزان افزایش چشمگیری یافت. درنتیجه، آموزش مفاهیم محیط زیستی درزمینه پسماند در محیط زیست ازطریق پویانمایی مثبت، معنی دار و اثر بخش بود.