نیایش پورحسن

عبدالرحیم همایون فرخ و رکن الدین همایون فرخ دو نویسنده و ادیبی هستند که برای جامعه ادبی ایران در قرن اخیر چهره های چندان شناخته شده ای نیستند. مقاله پیش رو، واکاوی کوتاهی درباره شرح زندگانی، آثار و نمایشنامه های این دو نادره کار کاشانی است که در مسند پدر و پسر، نه تنها در حوزه های ادبی ایران آثار فراوانی را در قالب تحقیق و نگارش و تصحیح متون ادبی از خود بر جای گذاشته اند، بلکه هر دو این درگذشتگان نیز در حوزه نمایشنامه نویسی وارد شده و در ژانرهای مختلفِ چند نمایشنامه طبع آزمایی کرده اند. در مقاله پیش رو، ابتدا مقدمه ای درباره وضعیت نمایشنامه نویسی ایران در روزگاری آورده ایم که این پدر و پسر در آن به فعالیت پرداخته اند. سپس به زندگانی آن ها به صورت مستقل و گذرا پرداخته ایم و درنهایت، بدون هرگونه جانب داری، آثار نمایشی هریک از این دو ادیب را بررسی کرده ایم. پیش از ورود به مبحث اصلی، ذکر این نکته لازم است که این مقاله با رویکردی تاریخی و به روش مطالعات کتابخانه ای نگارش شده و تأکید اصلی آن بیشتر بر معرفی این دو ادیب یادشده و تحلیل آثار نمایشی آن ها که امروزه متأسفانه به دست فراموشی سپرده شده است.

مقاله حاضر نگاهی است تاریخی تحلیلی و مستند بر زندگانی و آثار نمایشی یکی از شاعران پرآوازه و درعین حال گمنام نمایشنامه نویسی ایران زمین به نام نظام وفا که در اواخر دوران پهلوی اول توانست با نگارش نمایشنامه های مدرسه ای و رویکردهای پداگوژیکی و حتی فمینیستی، نام خود را به عنوان یکی از رجال ادبیات نمایشی کشور ما به ثبت برساند. نظام وفا بی گمان یکی از سخنوران نامی و شعرای نازک طبع کاشانی سده اخیر کشور ماست که او را حتی لقب «بنیان گذار مکتب رمانتیک» در ایران نام نهاده و ازاین رو از معدود شعرای معاصر کشور ماست که در زمان حیاتش هم به اشتهار رسید و تعداد زیادی کوچه و خیابان و مدرسه به نامش نام گذاری شد و هم آنکه در همان زمان حیاتش، نام و اشعارش در تذکره ها و تواریخ ادبی به ثبت رسید. حال با تمام توجهات کمابیش سطحی و چه بسا به ندرت نقادانه ای که درباره فعالیت های شعر و شاعری نظام وفا تا به امروز صورت گرفته، آنچنان که می بایست تاکنون اصلاً در باب فعالیت های نمایشی و نمایشنامه های ایشان سخنی به میان نیامده و حتی در کتب مرجع ادبیات نمایشی ایران نیز جز ذکر یک اسم، کوچک ترین اشاره ای را دال بر این موضوع نمی توان پیدا کرد. می دانیم که به واسطه شهرت روزافزون نظام وفا در زمینه ادبیات و به خصوص شعر و شاعری و همین طور کم توجهی جوامع دانشگاهی و نمایشی معاصر ایران به مقوله ثبت و ضبط جریانات ازیادرفته تئاتر کشورمان، آثار نمایشی نظام وفا نیز در این اثنا فراموش شده است. ازاین رو این مقاله در صدد است که گوشه کوچکی از فعالیت های نمایشی وی را روشن سازد، باشد که این کلام مختصر مسیر را برای سایر پژوهندگان و رهروان این راه هموار سازد. در مجموع، آنچه هدف و کلیت اصلی این پژوهش را تشکیل می دهد: ابتدا نگاهی است به زندگانی، آثار و مجموعه آثار و کتب نظام وفا و در ادامه، آثار نمایشی نظام را با تمرکز بر روی دو نمایشنامه و یک سناریوی چاپ شده از ایشان شرح داده و در نهایت، بدون هرگونه جانب داری و ارزش گذاری، به ساختار نمایشی و اوضاع اجتماعی فرهنگی دوران خلق نمایشنامه های نظام وفا به تفصیل اشاره کرده ایم.