امیرحمزه مهرابی

امروزه ضرورت بومی سازی نظریه ها به ویژه درعلوم انسانی ، به خواست عمومی جامعه علمی ایران تبدیل شده است . بهره گیری از «متون اسلامی» برای نظریه پردازی درعرصه های نوین ، یکی از رویکردهای مناسب بومی سازی است که روز به روز در حال گسترش است. اما به دلیل فقرروش شناسی دراین رویکرد، دست آورد قابل قبولی در پی نداشته است . این نوشته برآن است تا یکی از روش های کیفی که به منظورنظریه پردازی عرضه شده است را برای انجام تحقیقات اسلامی معرفی نماید و برای اثبات کارآیی آن ، در یک مطالعه موردی بکار گرفته و مراحل اجرای آنرا گام به گام شرح دهد. روش شناسی «تئوری داده بنیاد» برای این منظور برگزیده شده است . به نظر نگارنده این روش شناسی یکی از روش هایی است که قابلیت بکارگیری در تحقیقات اسلامی را داراست . مراحل اجرای این روش که به «کد گذاری» معروف شده ، با شیوه های تحقیق در متون اسلامی تناسب زیادی دارد. برای کد گذاری باز، از روش تحلیل اسنادی و در دو مرحله کد گذاری محوری و کد گذاری انتخابیبرای دسته بندی عوامل و کشف روابط بین مولفه ها و ابعاد، از تست خبرگی و برای مرحله مدل سازی ازتکنیک « چند رأیی » استفاده شده است. ...

در این مقاله پس از ارائه نظرات اندیشمندان راجع به انگیزش و عوامل مؤثر بر عمل انسان، به معرفی نظریه انگیزشی در اسلام تحت عنوان «مدل حلقه های متداخل» پرداخته شده است. این مدل بر گرفته از حدیثی از امام علی(ع) می باشد که در آن، انسان ها در نوع عمل و عبادت به سه دسته «تجار»، «بندگان» و«آزادگان» تقسیم شده اند. با ترکیب این سه گروه، هفت نوع شخصیت بازشناسی شدند که متاثر از عوامل محیطی و درونی و در زمان های گوناگون، تغییر حالت می دهند. انعطاف پذیری، حلقه ها متداخل به جای سلسله مراتب، تاکید بر نیت انسان ها، پذیرش پیچیدگی انسان و برخورداری از رفتاری آشوبناک، جامعیت و شاملیت؛ از جمله ویژگی های این مدل می باشد. جواز تعمیم مفاد حدیث به مباحث مدیریتی، امکان سنجی رتبه بندی عوامل، سطوح کاربرد مدل و تبیین ویژگی های این مدل بر اساس مفاهیم عمده تئوری آشوب در این مدل از جمله مباحثی هستند که باختصار مورد بحث قرار گرفته اند.

جوانان به عنوان موتور پیشران حرکت ،نقش اساسی و محوری در برپایی دولت اسلامی دارند . به رغم بحث ها و گفتگوهای فراوانی که در این زمینه میان نظریه پردازان دانشگاهی ، مدیران و رهبران صورت گرفته است، اما هنوز به چگونگی تربیت و توانمندسازی جوانان برای پذیریش و موفقیت در این مسئولیت خطیر(دولت سازی) پرداخته نشده است .(مسئله) هدف این مقاله آن است که با بهره گیری از بیانیه گام دوم انقلاب، «مدل توانمند سازی جوانان برای تحقق حکمرانی اسلامی » را طراحی و ارائه نماید. (هدف)  پرسش اصلی این است که: آیا مدلی برای توانمندسازی جوانان از بیانیه گام دوم رهبر معظم انقلاب اسلامی برای دولت سازی اسلامی می توان استخراج و طراحی کرد ؟ و پرسش های فرعی تحقیق عبارتند از : عوامل موثر بر توانمندسازی جوانان از نگاه بیانیه گام دوم کدامند ؟ متغیر های زمینه ساز برای توانمندسازی جوانان از نگاه بیانیه گام دوم کدامند؟ موانع و در نهایت پیامد ها و نتایج  توانمندسازی جوانان چیست؟ ( سوالات تحقیق) در این مقاله از روش شناسی نظریه داده بنیاد (GT ) برای انجام عملیات تحقیق استفاده شده است ( روش شناسی)  یافته های به دست آمده « مدلی» با رویکرد پارادایمی است که  شامل ابعاد و مقوله هایی به این شرح می باشد. عوامل توانمند ساز در چهار مقوله « معنوی و اخلاقی» ، «معرفت شناختی» ، «روان شناختی» ، «جامعه شناختی» در مجموع (37 )متغیر، عوامل زمینه ساز شامل (15) متغیر، موانع و عوامل بازدارنده توانمندسازی شامل (11) متغیر، پیامد ها و نتایج توانمند سازی مشتمل بر (16) متغیر و اهداف کلان توانمند سازی حاوی (3) هدف اصلی است. ( نتایج)

صاحب نظران زیادی، یا بوروکراسی را به طور کامل تصدیق کرده یا آن را ناکارآمد و روبه زوال دانسته اند (تاریخچه).   به همین دلیل، ابعاد مختلف بورکراسی از منظرهای مختلف همواره، مورد نقد و بررسی بوده است (پیشینه). اما تاکنون میزان انطباق پذیری اصولآن با آموزه های اسلام، عیارسنجی نشده است (مسئله). اینکه چه اصولی از اصول بوروکراسی، در چه حد و با چه شرایطی مورد تأیید اسلام است (سؤال)، گمان ما این است که برخلاف رویه اندیشمندان غربی، که اغلب یا به طورکلی بوروکراسی را نفی کرده یا کامل آن را تأیید نموده اند، اسلام ضمن تأیید برخی از اصول آن، برای اجرای آن شرایط خاص و ویژه ای دارد (فرضیه). در این مقاله، برای جمع آوری اطلاعات و تحلیل آن، از روش تفسیری و تطبیقی استفاده شده است (روش) تا راهی برای یافتن پاسخ سئوال بیابیم ( هدف). بررسی ها نشان می دهند هرچند کلیت اصول بوروکراسی را می توان پذیرفت، ولی اسلام برای هر یک از اصول آن، ملاحظات و شرایطی داردکه در عمل ما را، به بازطراحی اساسی همچون ساختار اوربیتالی به جای ساختار سلسله مراتب هرمی رهنمون می سازد (یافته).

جوانان به عنوان موتور پیش ران حرکت ، نقش اساسی و محوری در تحقق تمدن نوین اسلامی دارند . به رغم بحث ها و گفت وگوهای فراوانی که در این زمینه میان نظریه پردازان دانشگاهی ، مدیران و رهبران صورت گرفته، هنوز به چگونگی تربیت و توانمندسازی جوانان برای پذیرش این مسئولیت خطیر ( تمدن سازی) و موفقیت در آن پرداخته نشده است. هدف این مقاله آن است که با بهره گیری از بیانیه گام دوم انقلاب، «مدل توانمندسازی جوانان برای ایجاد تمدن نوین اسلامی» را طراحی و ارائه کند. پرسش اصلی این است که آیا مدلی برای توانمندسازی جوانان از بیانیه گام دوم رهبر معظم انقلاب اسلامی برای تحقق تمدن نوین اسلامی می توان استخراج و طراحی کرد ؟ پرسش های فرعی تحقیق نیز عبارت اند از: عوامل مؤثر بر توانمندسازی جوانان از نگاه بیانیه گام دوم کدام اند ؟ متغیر های زمینه ساز برای توانمندسازی جوانان از نگاه بیانیه گام دوم کدام اند؟ موانع و درنهایت پیامد ها و نتایج توانمندسازی جوانان چیست؟ در این مقاله از روش شناسی نظریه داده بنیاد (GT ) برای انجام عملیات تحقیق استفاده شده است. یافته های به دست آمده «مدلی» با رویکرد پارادایمی است که شامل ابعاد و مقوله هایی به این شرح می باشد: عوامل توانمندساز در چهار مقوله «معنوی و اخلاقی» ، «معرفت شناختی» ، «روان شناختی» و «جامعه شناختی» درمجموع سی وهفت متغیر، عوامل زمینه ساز شامل پانزده متغیر، موانع و عوامل بازدارنده توانمندسازی شامل یازده متغیر، پیامد ها و نتایج توانمندسازی مشتمل بر شانزده متغیر و اهداف کلان توانمندسازی حاوی سه هدف اصلی.

امروزه بومی سازی نظریات علوم انسانی یک ضرورت غیرقابل انکار است. برای تحقق این منظور، یکی از رویکردهای مناسب، بهره گیری از منابع دینی در عرصه های جدید است. اما مسئله اساسی اینجاست که در بهره گیری از منابع دینی در عرصه های نوین، روش های مطلوبی از سوی محققان عرضه نشده است. هدف تحقیق حاضر معرفی و کاربست نظریه «داده بنیاد» به مثابه یکی از روش های تحقیق کیفی برای اکتشاف الگوی توانمندسازی منابع انسانی از متون دینی (قرآن و روایات) است. این روش از ظرفیت خوبی برای الگوسازی و نظریه پردازی در بهره گیری از متون دینی برخوردار است؛ زیرا مراحل اجرایی نظریه «داده بنیاد» با فرایند تحقیق از منابع و متون دینی تناسب فراوانی دارد. نتایج تحقیق حاضر به وجود آمدن صدها مفهوم و چندین مؤلفه بود که پس از مشورت با کارشناسان و خبرگان، مفاهیم تبدیل به 24 مؤلفه و مؤلفه ها در یک تقسیم بندی کلی تر با عنوان «متغیر های چهارگانه» تنظیم شد. درنهایت، کاربست نظریه «داده بنیاد» به منظور اکتشاف الگو از منابع دینی، منجر به طراحی الگوی توانمندسازی مبتنی بر آموزه های دینی شده است.