افشین حاتمی

اسرائیلیات روایاتی هستند که بیشتر مروّجان آن، نومسلمانانی از اهل کتاب بودند. مطالعات تاریخی درباره نحوه پیدایش این روایات و نقد فردی و گروهی برخی از این احادیث پیش تر انجام شده است؛ اما از آنجا که این روایات در جوامع حدیثی و تفسیری اسلامی راه یافته اند، مهم ترین چالش خواننده شناخت آن ها و در اختیار داشتن ملاک و میزانی برای شناسایی و بازیابی آن ها از روایات صحیح و معتبر است. بدین منظور روایات اسرائیلی در تفاسیر کهن شیعه و سنی بررسی شدند تا ملاک های مشترکی که در آن ها وجود دارد، به دست آید. این ملاک ها گاه به انواع تعارض با قرآن و عقل می پردازند و میزان حجیت اسرائیلیات را در نظر می گیرند و گاه بنا بر نوع اقتباسی که از کتاب مقدس داشتند، با مقایسه موردی معرفی می شوند. ده ملاک شناسایی روایات اسرائیلی عبارت اند از: قصه پردازی، تعارض با قرآن و عقل، اقتباس از عهدین و اشتراک با آن، دربرداشتن جزئیات فراوان، حضور راویان قصه پرداز در سند، ناسازگاری با یکدیگر، رکاکت در لفظ و معنا، تعصب ناشی از قومیت گرایی و تکرار تاریخ در جغرافیای متفاوت.