زهرا قاسم پیوندی

در معارف شیعی، دعا یکی از مهم ترین متون شناخته شده است؛ چرا که پیونددهنده ای پویا بین خالق و مخلوق به شمار می آید و یکی از والاترین نمونه های نیایش، صحیفه سجادیه است. این دعاها محصول شرایط بعد از قیام عاشورا است. شرایط آن عصر به گونه ای بود که امام سجاد7 روش دیگری برای انتقال آموزه های خود پیش گیرد و دست به آفرینش هنری والایی بزد. این که امام سجاد7 به منظور درک بهتر و تأثیر بیشتر این آموزه ها در ذهن مخاطب و مهم تر از آن، ماندگار شدن این معارف در طول تاریخ چه روشی را در پیش گرفت، از جمله مسائلی است که این مقاله در پی آن است. بررسی سبک شناسی دعای «مکارم الاخلاق»، به عنوان نمونه ای از این کتاب شریف، ما را به لایه های پنهان و تأثیرگذار این سخن رهنمون می سازد. دقت در آواها و موسیقی به کار رفته در بندهای این دعا، گزینش اسلوب های نحوی و صرفی متناسب با غرض و هدف گوینده، مانند افعل تفضیل - که نشان دهنده کمال خواهی است - از امتیازات این دعا است. امام7 در محور جانشینی، دست به گزینش مفاهیم و واژه هایی زده که با محتوا هماهنگی کامل دارد؛ به طوری که جایگزین کردن واژه ای دیگر امکان پذیر نیست. مهم ترین ویژگی سبکی این دعا تکرار است که در قالب تکرار الفاظ، معانی و جملات پدیدار می شود. این مقاله به باز خوانی دعای «مکارم الاخلاق» از دریچه ای جدید می پردازد و آن را بر اساس روش تحلیلی توصیفی بررسی می کند تا نشان دهد که امام7 از همه عوامل موسیقایی، مانند سجع و جناس و تضاد، بهره گرفته تا به ماندگار شدن تعالیمش کمک کند؛ ضمن این که ساختار شکنی ها در حوزه صرف و نحو باعث شده که مخاطب، ناگهان با هنجار گریزی رو به رو شده، از درک این پدیده احساس لذت کند.