ولی الله شرف

جلال الدین دوانی یکی از دانشمندان بزرگ کانون فکری شیراز در دوره تیموری است که کتاب ها، رساله ها و نامه های بسیاری نگاشته است. با توجه به نگرش مؤثر او در پویایی و بالندگی ادبیات عرفانی فارسی، شناخت آثار فارسی وی که بیشتر در زمینه عرفان، فلسفه و کلام نوشته شده اند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بی شک آشنایی با اندیشه های این دانشمند ادیب، زوایا و گوشه های پنهانی از تاریخ تطوّر ادب حکمی و عرفانی را روشن می گرداند. بدیهی است پیش از داوری درباره آرا و افکار او، تحقیق درباره اصالت آثارش ضرورت دارد؛ از این رو هدف پژوهش حاضر، نسخه شناسی انتقادی آثار فارسی منسوب به دوانی است تا از رهگذر آن، صحت و سقم آنها روشن شود. بررسی فهرست نسخ خطی کتابخانه ها نشان می دهد در بیشتر آنها درباره عنوان آثار دوانی، خطاها و اشتباهات کتاب شناختی فراوان وجود دارد که سلسله وار به آثار بسیاری از نویسندگان بعدی راه یافته است. در این مقاله به منظور رفع اشکالات و ابهامات کتاب شناختی مجموعه آثار فارسی دوانی، ابتدا جامع ترین فهرست مشترک در ایران یعنی فهرستگان نسخه های خطی ایران (فنخا) مبنای احصای عناوین آثار فارسی او قرار گرفته و سپس به استناد دست نویس های فارسی وی و سایر منابع، اصالت آثار فارسی منتسب به او در فهرست نسخ خطی کتابخانه ها بررسی شده است. در این جستار با استفاده از روش مطالعه تطبیقی دست نویس های فارسی دوانی در ایران، پاره ای از آگاهی های نسخه شناختی و کتاب شناختی ما درباره آثار دوانی به ویژه عنوان و تعداد آثار فارسی اصیل و غیراصیل او تصحیح شده است. نتایج نسخه شناسی انتقادی حاضر نشان می دهد دوانی دست کم بیست اثر فارسی اصیل دارد. همچنین با نظر به مدخل های آثار فارسی دوانی در فنخا مشخص شد دست کم نه اثر فارسی غیراصیل (برساخته) به او نسبت یافته است. بنابراین، حداقل نه اثر فارسی منسوب به دوانی در ایران، نادرست به نظر می رسد.