فرزاد فیض

مهم ترین بناهای ایلخانان در پایتخت های ایشان، باوجود قرارگیری در دسته ی بناهای مذهبی، سترگ، رفیع و شاهانه ساخته شده اند. منابع تاریخی نیز حکایت از این دارد که شکل نهایی آثار شاخص را خواست سلاطین و دربار تعیین می کرده است. هدف اصلی پژوهش شناسایی رابطه ی گفتمانی بین آثار معماری شاخص این دوره و ارکان اصلی قدرت بوده و در این راه از نظریه مشروع سازی قدرت دیوید بیتهام بهره گرفته می شود. این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی و نوع کیفی و تاریخی، به تبیین عملکرد گفتمانی و مصادیق ارکان اصلی قدرت در آثار معماری موردمطالعه می پردازد. نتایج حاکی از بازتاب عناصر قدرت ساز در مجموعه بناهای معماری ایلخانان و تطبیق مفاهیم این آثار با نظریه ی مشروع سازی قدرت بیتهام است؛ ایجاد رصدخانه مراغه به عنوان مرکز بسیاری از علوم و کاخ ایلخانی تخت سلیمان باهدف همبستگی با فرمانروایان ساسانی به عنوان سطح اول مشروع سازی قدرت و احداث معابد بودائی، کلیساها و مساجد، هم زمان با کشمکش و تضاد دائمی فرقه های رایج، خود نمونه ای از عدم توفیقات ارغون و جانشینانش در ادامه ی رویکردهای مشروعیت طلبی، در سطح دوم می باشد. پیوند ارکان اصلی قدرت در عهد مسلمانی ایلخانان در سطح سوم مشروعیت در مهم ترین بناهای شاهانه ی این دوره شامل شنب غازان (مصداق پیوند قدرت سیاسی و مذهب)، ربع رشیدی (مصداقی از قدرت مذهبی و علمی)، ارگ علیشاه و گنبد سلطانیه (مصادیقی از پیوند تمامی ارکان قدرت با سازماندهی بناهایی از قبیل مساجد جامع و خانقاه، دیوان حکومتی، بازارها و راه های تجاری در یک نظام ساختاری)، نشانگر بازتاب گفتمان غالب جامعه ایلخانی در اصول معماری و شهرسازی این دوره است.