عابدین مرادی

یکی از بلایایی که تاریخچه ای طولانی داشته و منشأ به وجود آوردن آن انسان بوده است، حریق یا آتش سوزی است. جهت جلوگیری از این گونه حوادث مدیریت بحران نقش موثری ایفا می کند. بلایای طبیعی نظیر سیل، زلزله، گردباد و ... در طول دوران حیات کره زمین همواره وجود داشته است و خواهد داشت اما نکته قابل توجه این است که اثرات این بلایای طبیعی کاملا از بین نمی رود و تنها می توان اثرات آنرا متعادل ساخت. وضعیت بحرانی وضعیتی است که بر اثر وقوع یک حادثه مشخص روی داده به طوری که سازمانهای معمول با منابع و امکانات موجود قادر به مقابله با آن نیستند. مدیریت بحران به عنوان واکنشی در برابر وضعیت بحرانی در برگیرنده یک سری عملیات و اقدامات پیوسته و پویا است که به طور کلی براساس اصول کلاسیک مدیریت شامل برنامه ریزی، سازماندهی، تشکیلات رهبری و کنترل است. پس می توان گفت با توجه به توسعه عمودی شهرها، معضلات و بحران های متبوع آن لزوم آمادگی، پیشگیری و شناسایی مخاطرات آن و لزوم استفاده مناسب و کارا از دستورالعمل های عملیاتی استاندارد بیش از پیش حس می شود. در این قبیل بحران ها مسائل پیچیده ای از قبیل دسترسی، ارتفاع ساختمان، تهویه، تخلیه ساکنین، تامین آب و سازماندهی نیروها به وجود می آید شناخت کامل از ساختمان و نحوه فرماندهی و دستورالعمل عملیاتی استاندارد در مواجهه با حریق ساختمانهای بلند از موارد کلیدی در دستیابی به پاسخگویی مناسب میباشد. بدین منظور هر سازمان آتش نشانی باید با توجه به امکانات و تجهیزات و شرایط خود نسبت به تدوین و بکارگیری این دستورالعمل اقدام نماید.

افزایش بی رویه جمعیت شهرها به ویژه نخست شهرهای کشورهای درحال توسعه ناشی از رشد طبیعی و مهاجرت، باعث ایجادپدیده اسکان غیررسمی شده که این پدیده معضلات کالبدی، اقتصادی و اجتماعی فراوانی را در این شهرها به وجود آورده است. مردم ساکن در این محدوده ها بیشتر به گروه های کم درآمد و میان درآمد پایین تعلق دارند. جمعیت ساکن در بافت های حاشیه ای که در حال حاضر در اولویت بهسازی و توانمندی شرکت بازآفرینی شهری ایران قرار گرفته اند. مشخصات اصلی این سکونتگاه ها که باعث شده به نام سکونتگاه غیررسمی اطلاق شوند هم وضعیت سند رسمی مالکیت و هم اشتغال و اقتصاد غیررسمی است. منظور از اقتصاد غیررسمی، فعالیت مجرمانه و غیرقانونی نیست؛ بلکه منظور، آن گروه های شغلی است که زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار ندارند و بیشتر، کارگران ماهر روزمزد و کارگران فصلی و شاغلان بخش خدمات ساده را شامل می شوند. علاوه بر این وضعیت، امکانات مسکن و کیفیت ساخت نیز در این محدوده ها مسائل جدی دارد. هدف مقاله حاضر بحران حاشیه نشینی و سکونتگاه های غیررسمی معضلی در مدیریت زلزله با روش توصیفی- تحلیلی می باشد. نتایج پژوهش نشان می دهد آنچه در مدیریت بحران و کاهش بلایا در مراحل مختلف لازم و ضروری است همکاری های بین بخشی در بین دستگاه های متولی می باشد؛ و در تعیین استراتژی های مربوط به مدیریت بحران سکونتگاه ها، عوامل درونی و بیرونی شاخص اجتماعی، تهدیدات و نقاط قوت و ضعف شاخص محیط زیستی، عوامل بیرونی (فرصت و تهدید) و نقاط ضعف شاخص اقتصادی، باید در اولویت قرار گیرد. در نتیجه تشکیل کارگروه هماهنگی مدیریت بحران در مناطق حاشیه و سکونتگاه های غیررسمی و سایر مناطق هدف می تواند کارساز باشد.

قوع پدیده های طبیعی (زلزله، سیل و ...) و غیر طبیعی ممکن است موجب بروز حوادث ناگهانی و ناگوار شودکه در این میان عوامل تهدید کننده جان و مال انسان، چهره واقعی تری پیدا می کندو موجب از دست رفتن جان تعدای از انسانها نیز می شود. در این مواقع باید تمام تمهیدات لازم و ویژه را به کار بست تا از گسترش احتمالی خرابی های بعدی و بیشتر جلوگیری نموده و جان عده ای را ازتهدیدات بعدی نجات داده مجروحین و مصدومان را تحت مداوا قرار داد، نیازهای عمومی و خدمات اساسی مورد نیاز مردم را برای محافظت از نابودی عرضه نموده، ابنیه و ساختمانهای تخریب شده را بازسازی یا دوباره بنا کرد و بالاخره سریعاً و بدون فوت وقت به یاری جامعه شتافت. خوشبختانه هنگام بروز حادثه، مردم و سازمانهای مسئول بلافاصله وارد عمل می شوند و با انجام اقدامات سریع واکنشی، خطر را کم رنگ می کنند. افراد، گروهها و سازمانهای محلی سریعاً وارد صحنه می شوند و شاید اقدامات انجام شده آنها همیشه از موفقیت و کارایی لازم برخوردار نباشد، اما می تواند در اسرع وقت، نیاز قربانیان فاجعه و حوادث غیر مترقبه را تأمین کند. ارائه آموزشهای لازم و داشتن دانش کافی از آنچه که واقعاً هنگام حدوث یک فاجعه روی می دهد، به تنظیم اقدامات مناسب برای مقابله با آن کمک می کند که در این میان نیازهای مدیریت بحران باید به خوبی شناخته شوند. وظیفه اصلی و شناخته شده واحد مدیریت بحران، ایجاد هماهنگی بین فعالیتهای مختلف دولت محلی در ارتباط با کاهش اثرات فاجعه، آمادگی پیش از وقوع، واکنش به موقع در شرایط اضطراری و جبران خسارت وارده است. هدفی که این مقاله دنبال میکند، این است که میخواهد آنچه را که معمولاً هنگام وقوع حوادث روی می دهد تشریح و مشکلاتی که بر اثر بروز فاجعه گریبانگیر مردم بلازده می شود ترسیم و شیوه هایی برای سازماندهی و هماهنگ کردن فعالیتها به منظور حل این مشکلات ارائه کند و در نهایت پیشنهاد تکمیل آن به صورت مدون و جامع در قالب یکی از مباحث مقررات ملی توسط سازمانهای ذی ربط تهیه و در اختیار عموم و کلیه مسئولین قرار گیرد.