امیر پشت پناه

امروزه با توجه به افزایش شهرنشینی و صنعتی شدن کشور و در پی آن افزایش تراکم جمعیتی در شهرها، میزان حوادث و خطرپذیری رو به افزایش است. از این رو شهر تهران با توجه به موقعیت جغرافیایی و بار جمعیتی بالا به همراه گستردگی کاربری های ناسازگار و فرسوده در مجاورت یکدیگر، دائماَ در ریسک و خطر بالایی در زمینه بلایای طبیعی و آتش سوزی قرار دارد. باتوجه به موارد گفته شده، نیاز به یک مدیریت جامع شهری در زمینه بحران های محتمل شهری ضروری می باشد. مدیریت بحران شهری شامل برنامه ریزی برای پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی می باشد. در این مقاله به مطالعه و بررسی راهکارهای تکنولوژیک و تحقیقات نوین ارائه شده توسط محققین در سراسر جهان در جهت مدیریت بحران حریق شهری و کاهش خطرات و آسیب پذیری از جمله مطالعات پیرامون شبکه لوله کشی گاز شهری، سیستم اعلام حریق چند سنسوری و تحلیل مکانیابی مناطق پرخطر به وسیله روش GIS اشاره می شود. در ادامه، تحقیقات صورت گرفته در کشور پیرامون همین موضوع ارائه می گردد. همچنین جهت نیل به اهداف مدیریت بحران صحیح، با بررسی آتش سوزیهای به وقوع پیوسته در کشور چین به عنوان یک کشور موفق در کاهش میزان خسارات حریق، راهکارهای انجام شده در این کشور بیان می گردد.

گسترش شهر و شهر نشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاریها ی محیطی و اقتصادی بر بستر آنها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقشها و عملکردهای متعدد شده است. یکی از موضوعات مهمی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن روبرو هستند موضوع حوادث طبیعی از جمله زلزله است. از طرفی بافت های فرسوده شهری و سکونتگاه های حاشیه ای و غیر استاندارد در کشورهای در حال توسعه، بنا به دلایلی از قبیل عدم رعایت معیارهای فنی و مهندسی در ساخت بنا، شبکه ارتباطی ناکارامد، عدم وجود تاسیسات و تجهیزات شهری، بیشتر از سایر بافت های شهری در معرض خطر زلزله قرار دارند. ضرورت کاهش آسیب پذیری شهر در برابر زلزله، یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی و برنامه ریزی شهری محسوب میگردد؛ با توجه به ماهیت غیر مترقبه بودن این حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات، مبانی نظری و بنیادی، دانشی را تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آورده است این دانش به مجموعه اقداماتی گفته می شود که قبل، حین و بعد بحران جهت کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری انجام می شود. با بکارگیری اصول و ضوابط شهرسازی و تبیین مفاهیم موجود در این دانش مانند بافت و ساختار شهر، کاربری اراضی شهری، شبکه های ارتباطی و زیر ساختهای شهری میتوان تا حد زیادی اثرات و تبعات ناشی از حوادث طبیعی را کاهش داد.

در سال های اخیر وقوع حوادث طبیعی متعدد از جمله زلزله های مهیب، سیل های وحشتناک، طوفان های فصلی، خشکسالی، رانش های مکرر زمین، بارش برف سنگین، برودت هوا و یخبندان، آتش سوزی های وسیع جنگل ها، بهمن و سایر حوادث طبیعی گوناگون در کشور باعث شده، ایران یکی از کشورهای آسیب پذیر جهان از حیث رخداد حوادث طبیعی محسوب شود. علاوه بر این حوادث، وقوع حوادث انسان ساختی همچون آتش سوزی های منازل و اماکن تجاری و صنعتی، تصادفات جاده ای و حوادث ترافیکی، انفجارات، خفگی ناشی از گاز گرفتگی (CO2)، حوادث ناشی از عدم رعایت نکات ایمنی در منزل و یا محل کار و غیره که در همه آنها به نحوی دخالت بشر و عدم رعایت استانداردهای ایمنی مشهود بوده، به طور مرتب در مناطق و شهرهای مختلف کشور مشاهده می شود. در این نوشتار با اشاره به نقش شهرداری ها و سازمان ها و واحدهای تابعه آن به خصوص ایستگاه های آتش نشانی در افزایش ایمنی شهری، به لزوم توجه ویژه به نقش برجسته ایستگاه های آتش نشانی در مدیریت بحران اشاره خواهد شد. این تحقیق با هدف تعیین نقش ایستگاه های آتش نشانی در مدیریت بحران اعم از سانحه حریق، زلزله و سیل و... تهیه گردید. این مطالعه از لحاظ هدف کاربردی، بر اساس ماهیت و روش تحقیق، کتابخانه ای و توصیفی است. همچنین روش تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش های تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM) و سیستم اطلاعات مکانی (GIS) و همچنین توصیفی و استنباطی می باشد. همچنین بر اساس نتایج پژوهش در شاخص های ارتباط و دسترسی به تجهیزات و ایمنی، بیشترین بعد آسیب پذیر، دوری از مراکز امداد و نجات و ایستگاه های آتش نشانی و همچنین کمبود خودروهای امدادرسان و کمبود تجهیزات پزشکی است. بنابراین، پیشنهادهایی مانند مکانیابی بهینه ایستگاه های آتش نشانی، نظارت بیشتر شهرداری بر ساخت و سازهای مقاوم و استفاده از مصالح مقاوم در برابر بحران های طبیعی و آتش سوزی و... ارائه می گردد.