عاطفه کرباسی

مقرنس، چگونگی استنباط نقشه های آن و نحوه ساخت سه بعدی ترسیمی اش از مباحث مناقشه برانگیز در میان مورخان و معماران بوده است. آنچه از گذشته درباره مقرنس باقی مانده محدود به نقشه های دوبعدی مقرنس و نمونه های ساخته شده است و کمتر درباره چگونگی ساخت سه بعدی بر اساس نقشه ها اثری باقی مانده است. حسین لرزاده (۱۲۸۵-۱۳۸۳) از آخرین معمارانی است که فنون ساخت مقرنس را مبتنی بر نظام استاد-شاگردی فرا گرفته و در آثار مکتوب خویش توضیح داده است. هدف مقاله پیش رو تبیین روش لرزاده برای سه بعدی سازی مقرنس و تلاش برای سه بعدی سازی ترسیمی مقرنس براساس آثار و آموزه های شفاهی او است. مقاله حاضر از خلال مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با شاگردان لرزاده سامان یافته و در ضمن استفاده از روش تحقیق کیفی، مفاهیم اصلی مقرنس از نظر لرزاده گردآوری و توضیح داده شده است. در مقاله حاضر برای به روزرسانی روش ترسیم دوبعدی و سه بعدی سازی از نرم افزارهای اتوکد و کُرل استفاده شده و با توضیح یک نمونه، کاربرد آرای لرزاده در عمل نشان داده شده است. در این تحقیق برای پیشبرد روند سه بعدی سازی، قواعد و نتایجی از آرای لرزاده در باب سه بعدی سازی استخراج شده است که می تواند در سه بعدی سازی دیگر نقشه ها و تحقیق های آتی راهگشا باشد. اهم این نتایج شامل موارد زیر است: ارتفاع قطار، زمینه، نقشه دوبعدی، انتقال خطوط در مقرنس نیمکار، حدود نسبی انتخاب ها، ذوقی بودن انتخاب ها و اختیارات مجری.

بیان مسئله : خانه های صد سال اخیر نجف آباد با تغییر از خانه های حیاط مرکزی، در جریان مدرنسازی به ترتیب به چهار شکل هال مرکزی، سواره-پیاده، هال خصوصی و آپارتمانی ساخته شدند. تاکنون تحقیقی نه در مقام معرفی و نه تحلیل، بر روی این سیر تحول صورت نگرفته تا با معرفی گذشته و تغییرات آن، محققان و طراحان معاصر را  نسبت به زمینه و سابقه موضوع طراحی خانه در این شهر آگاه کند. این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤالات است که سیر تحول معماری خانه های نجف آباد طی صد سال اخیر چگونه بوده است؟ مقایسه تطبیقی خانه های صد سال اخیر نجف آباد براساس تکنیک نحو فضا چه اطلاعاتی به دست می دهد؟ هدف پژوهش : هدف تحلیل سیر تحول معماری خانه های نجف آباد طی صد سال اخیر و مقایسه تطبیقی آنها براساس تکنیک نحو فضا است. روش پژوهش : این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و مقایسه تطبیقی با استدلال منطقی، به معرفی سیر تحول خانه ها از دیدگاه پیکربندی فضایی پرداخته و با مطالعات کتابخانه ای، مشاهدات میدانی و شبیه سازی با نرم افزار تخصصی نحو فضا، سیر تحول را در چند مقوله با چند شاخصه بررسی و الگوهای رفتاری در پیکربندی فضایی را تحلیل می کند. سه مقوله فضای ورودی، مسیر حرکتی و محرمیت با شاخصه عمق قابل پیمایش، سازماندهی داخلی فضاهای اصلی با شاخصه هم پیوندی و چگونگی فضاهای مکث، حرکت و سلسله مراتب فضایی با شاخصه عمق بررسی و برای اثبات نتایج عددی روش های آمار استنباطی با آزمون همبستگی پیرسون از نرم افزار (SPSS20) استفاده می شود. نتیجه گیری : با گذر زمان پیکربندی فضایی خانه ها چنان تغییرکرده که حریم خصوصی کاهش یافته است. همبستگی آماری مستقیمی بین همپیوندی، عمق و عمق قابل پیمایش از فضاهای مشترک در تمام دوره های زمانی وجود دارد و تغییری تدریجی در موارد زیر مشخص است: کاهش ارتباط حیاط با بنا و تغییر نقش آن از حالت فعال به منفعل، کم رنگ شدن محرمیت در ورودی، تشخص یافتن و چند عملکردی شدن مسیرهای ارتباطی عمودی، کم رنگ شدن سلسله مراتب در مسیرهای افقی، افزایش تعداد عناصر سازمان دهنده و تغییر نحوه سازمان دهی از حالت مرکزی به خطی. این نتایج برای محققان و نیز طراحان معاصر مسکن موضوعی قابل تأمل جهت تأمل در کیفیت های فضایی مسکن معاصر به منظور کاستن از نواقص فوق است.

در معماری امروز ما، هم در عرصه نظر معیارهای چندان ثابت و روشنی در دست نیست و هم در عرصه عمل، عواملی چون تکرار محض صورت های معماری گذشته، اصالت تمایز، شگفتی آفرینی و ابراز خودخواهانه خویش و پذیرش کثرت و تغییر محض یا ایجاد وحدت از طریق یکسان و همانند سازی و اهمیت یافتن صِرف صورت معماری بدون اعتنا به معنای آن، به این بی معیاری و نابسامانی دامان زده است. چنین است که می توان یکی از علل آشفتگی کنونی معماری را، ابهامی عمیق در چیستی امر ثابت و امر متغیر دانست. با تکیه بر جهان بینی حکمی، روشن ساختن ابهام در باب ثبات و تغییر نه از اندیشه صرف در چگونگی صورت معماری، بلکه از بازاندیشی در چیستی امر ثابت و متغیر در زندگی انسان که معماری ظرف آن است آغاز می شود تا راه را برای شناخت ثابت و متغیر در معماریِ دربرگیرنده این زندگی بگشاید. انسان ها دارای مرتبه ای ثابت اند که در پاسخ به فطرت و براساس سنت بی تغییر الهی، بی زمان و مکان است. بدین ترتیب می توان مرتبه ای برای معماری تعریف کرد که ثابت است و تحت دامنه-ای خاص می تواند در مرتبه صورت ها، متغیر و ثابت مدار باشد.

امروزه یکی از دغدغه های مهم مدرسان معماری افزایش کیفیت آموزش است. جهت نیل به این هدف، مقاله با روش استدلالی، استنباطی از خلال مطالعات کتابخانه ای و تحقیقی میدانی، به معرفی سمت و سویی جهت افزایش کیفیت آموزش معماری می پردازد که در آن بر اهمیت «ساختن» در یادگیری تأکید شده است. رجوع به مبانی روانشناسی پرورشی با معرفی آموزش «یادگیرنده محور» در تکمیل روش «معلم محور» نشان می دهد کیفیت آموزش با روش هایی چون «یادگیری اکتشافی» افزایش می یابد. از جمله ابزارهای این یادگیری، طرح صورت مسأله توسط یادگیرنده و تلاش در جهت حل آن از طریق ساختن است که با فرایند ساخت در حرفه معماری نیز همخوانی دارد. به کارگیری این روش در مدرسه معماری، مستلزم طرح تمرین هایی عملی برای هر دانشجو به طور شخصی است؛ چنانکه او از طریق کار با دست یا ساختن، در حین نیل به راه حل نهایی، مسایل طول مسیر را از طریق ساختن، هم دریابد و هم حل کند. یکی از مدرسان معماری بعد از سال ها تجربه، دست به طراحی و اجرای تمرین «دست ساخته ها تجربه شخصی» زده که بازخوانی آن با تکیه بر مبانی فوق نشان می دهد تمرین پشتوانه خوبی برای مهارت هایی است که دانشجو با ورود به بازار حرفه ای معماری، بدانها نیازمند است.