زینب مخملی

پوشش سر، از اجزای فرهنگ پوشاک ایران بوده که ضمن القای مفاهیمی ویژه از تنوع بسیاری برخوردار بوده و نماینده طبقات اجتماع است. هدف مقاله، شناخت فرم پوشش سر مردان در دوره تیموری و صفوی است. بنابراین مقاله به دنبال پاسخ بدین پرسش هاست: اشکال پوشش سر در نگاره های دو شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی کدام است و وجوه اشتراک و افتراق آن چیست؟ رویکرد تحقیق کیفی بوده و روش، توصیفی، تاریخی و تطبیقی است. در این سیر تاریخی فرم کلاه ها، کلاه خود ها، عمامه ها و تاج ها در دو شاهنامه مذکور مورد تحلیل قرارگرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد پوشش سر مردان دوره تیموری نشان دهنده شغل، مذهب و موقعیت اجتماعی ایشان بوده است. همچنین شاهد تاثیر پذیری فرم سرپوش ها از هنر خاور دور بوده که نتیجه ارتباطات تجاری و سیاسی تیموریان با دربار چین است. در این دوره استفاده از عمامه به دلیل مسائل مذهبی، بسیار رایج بوده و تمامی افراد اجتماع، با هر جایگاه اجتماعی از این سر پوش استفاده می کردند. در رابطه با سرپوش مردان صفوی باید گفت پوشش سر متأثر از دوره تیموری بوده، اما تنوع فرم سرپوش ها نسبت به دوره پیشین تغییرات قابل تاملی داشته است که می توان مذهب را از تاثیر گذارترین دلایل آن بر شمرد. تاج قزلباش یا عمامه ۱۲ ترکی با میله قرمز رنگ- نماد شیعیان دوازده امامی- از نمونه های بارز آن است. همچنین با توجه به سبک، فرم، رنگ و تزیین کلاه و سرپوش ها می توان جایگاه اجتماعی افراد را درک کرد.