علی خلیل پور

جامعیت قرآن در شمار مبانی دلالی تفسیر قرآن کریم قلمداد می شود. به سبب اهمیت این موضوع، مفسران و اندیشمندان قرآنی به تبیینِ چیستی و بررسی آن پرداخته اند که در این میان بررسی تطبیقی دیدگاه علامه طباطبایی و آیت الله جوادی آملی به عنوان مفسران تأثیرگذار و صاحب منهج و روش شناخته شده حائز اهمیت هست. با توجه به چهار نظر و دیدگا ه حداکثری، حداقلی، اعتدالی و مقایسه ای که در این زمینه وجود دارد؛ در این نوشتار به بررسی تقریرات مختلف نظر علامه طباطبایی که در تفسیر المیزان به آن ها اشاره کرده اند، پرداخته می شود و با جمع بندی آن ها، دیدگاه اعتدالی را به ایشان نسبت می دهیم. همه تقریراتی که علامه طباطبایی به آن ها اشاره کرده اند را می توان در عبارت ذیل جمع نمود که مراد ایشان از جامعیت قرآن این است که: «با توجه به هدف هدایتی قرآن، جامعیت آن متناسب با برآوردن نیازهای هدایتی قرآن و تأمین سعادت دنیوی و اخروی آن به عنوان آخرین کتاب آسمانی، هست.» همچنین با بررسی نظر آیت الله جوادی آملی و تفصیلی که به آن پرداخته اند، نظر ایشان به دو قسم مقام لفظی و جمعی تقسیم می شود که در ظاهر قرآن با نظر علامه یکسان و طبق مقام جمعی حقیقت قرآن، متفاوت با دیدگاه علامه طباطبایی هست؛ ایشان در مقام جمعی با کمک روایات و تکیه بر چهار شاهد قائل به دیدگاه حداکثری از قرآن شده اند و نظری برخلاف علامه طباطبایی ارائه داده، با نقدی که بر کلام استادشان داشته اند، آن را ردّ کرده اند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تطبیقی به این مسئله می پردازد.