فریبا فهامی

سوره های قرآن کریم مجموعه به هم پیوسته ای از آیات است که هر کدام متناسب با دیگر اجزاء مجاور خود در جهت هدف اصلی سوره می باشد، علم تناسب از جمله موضوعات علوم قرآنی است که در درک بهتر سخن وحی جایگاه ویژه ای دارد. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی سوره فجر را بر پایه دانش تناسب مورد بررسی قرار داده است، هر چند در ظاهر سوره از موضوعات مختلف بحث به میان آمده است، اما وجود قسم های ابتدایی و سپس اشاره به بازدارنده ها، سیر تکاملی نفس با یک تسلسل منظم و مقدمه چینی هدفمند در رسیدن به نفس مطمئنه را نشان می دهد، که اگر بر سر این راه موانعی چون فساد، فقدان ثبات شخصیت در فرد و عدم توجه به اکرام یتیم و اطعام مسکین نباشد، سیر منطقی و معقول آن همان گونه که در قسمت ابتدایی و پایانی سوره نمایان است به فجر و پیروزی که همان دست یابی به نفس مطمئنه می باشد، منجر خواهد شد.

همنشینی مفاهیم متضاد در آیات قرآن، همواره مفسران را برآن داشته تا دست به تأویل زده و با دلایلی همچون مجاز و استعاره، معنای آیه را توجیه کنند. همنشینی دو واژه «بشارت» و «عذاب الیم» در 7 آیه، یکی از مواردی است که مفسران را به زحمت تأویل انداخته و برای رهایی از این تناقض، دست به تبیین های مختلفی زده اند. آنچه این پژوهش در پی آن است، تبیینی دقیق از معنای بشارت به عذاب است که با بررسی روابط همنشینی و جانشینی و روش تحلیلی-توصیفی، چنین حاصل شد که بشارت به عذاب الیم در معنای حقیقی خود به کار رفته و مراد آن است که نفوس گنهکاران پس از عبور از عذابی دردناک، خالص شده و به فطرت نخستین خود بازگشته و آماده ملاقات با پروردگارشان می شوند و این، همان مفهوم بشارت به عذاب است و مبین این مسأله اینکه اولاً مراد خداوند ناظر به نتیجه کار است. ثانیاً خداوند مربی است و تنبیه مربی از باب تربیت است، نه انتقام و یا شکنجه و آزار از بین برنده و چنین تنبیهی هرچند در ظاهر دردناک است، اما در باطن خیر است و به دنبال آن شادی پایدار خواهد بود.