فاطمه زیاری

تدریس تلفیقی و آموزش میان رشته ای یکی از مهم ترین شیوه های اثرگذار در تدریس است. در این راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، و به شیوه کیفی، تلفیق تدریس دروس علوم تجربی با آیات قرآن کریم را مورد واکاوی قرار داده است. بدین منظور، نخست کتب مرتبط با علوم تجربی اعم از کتاب های علوم تجربی، فیزیک، شیمی و زیست شناسی در دوازده پایه مورد تحلیل قرار گرفت و آیات مطرح شده در کتاب های درسی استخراج شدند. سپس در مواردی که آیاتی مورد استفاده قرار نگرفته بود، آیات قابل استفاده برای تدریس استخراج گردید و در نهایت، به عنوان نمونه آیه 25 سوره حدید برای تبیین معجزه آهن، درباره «فصل از معدن تا خانه» کتاب علوم تجربی پایه هفتم مطرح شد. مطالعه موردی آیه 25 سوره حدید نشان داد که قرآن در باب آهن و ویژگی های آن سخن گفته و دبیران علوم می توانند با بهره گیری از آن در تدریس فصل 5 کتاب علوم پایه هفتم (فصل از معدن تا خانه) استفاده نمایند و مسائلی چون چگونگی خلقت آهن، خصوصیات ماده خالص آن، منافع آهن و نظایر آن که با استفاده از آیات قرآن کریم قابل اثبات است، در قالب «شگفتی های خلقت در قرآن کریم» ارائه گردد. البته به نظر می رسد چالش اصلی این روش، میزان تسلّط معلمان علوم تجربی بر تدریس بین رشته ای و تسلّط و احاطه آنان بر تفسیر دقیق و وجوه شگفتی های آیات قرآن کریم باشد. بنابراین، در صورتی که این شیوه برای تدریس کتب علوم تجربی مدّ نظر قرار گیرد، باید در قالب کارگاه هایی، زمینه آشنایی بیشتر معلمان با مباحث قرآنی فراهم آید تا پاسخگوی نیاز دانش آموزان باشند. همچنین، نتایج نشان داد که کتاب های علوم تجربی، اگرچه آیات اندکی را به عنوان مقدمه بعضی فصول آورده اند، اما این مقدار از آیات و نیز انتخاب برخی آیات به درستی صورت نگرفته و اهتمام بیشتر متخصصان علوم تجربی و علوم اسلامی، برای تبیین بهتر آیات قرآن کریم و آشنایی دانش آموزان با اعجاز قرآن کریم نیاز است. 

این پژوهش باهدف بررسی برنامه درسی رسمی قصد و اجرا شده رشته آموزش علوم تجربی و شناسایی عناصر مغفول آن انجام شد. از لحاظ روش کیفی –کمی (آمیخته)، به لحاظ هدف کاربردی و از نظر گردآوری داده ها توصیفی- پیمایشی و تحلیل محتوا است. در بخش کیفی، تحلیل محتوا پنج مرحله ای گال و در بخش کمی آمار توصیفی (میانگین، فراوانی و درصد میزان تطابق )استفاده شد. جامعه تحلیل محتوا شامل سرفصل آموزشی دانشگاه فرهنگیان به عنوان برنامه درسی قصد شده دارای 303 صفحه و کتب درسی اموزش علوم تجربی مقطع متوسطه اول به عنوان برنامه درسی اجرا شده و شامل 423 صفحه و واحد تحلیل محتوای کتب درسی مباحث یادگیری است. بر این اساس پایه هفتم 15 فصل؛ هشتم 15 و نهم 15 فصل و درمجموع 45 فصل شد. برای پایایی و اعتبار یافته ها مفاهیم و موضوعات، از متخصصین و دانشجویان رشته خواسته شد تا اسناد را بر اساس موضوعات یادگیری تحلیل نمایند. هم چنین محققین برای اعتباریابی نتایج، دو بار در فواصل زمانی مختلف، محتواها را موردبررسی مجدد قرارداد و نتایج تقریباً یکسانی را استخراج نمود. نتایج نشان داد که بیشترین پوشش محتوا مربوط به پایه هفتم با 51/88% و کمترین مربوط به پایه نهم با 55/77% است و بیشترین محتوای مغفول در پایه نهم در فصل دهم با عنوان نگاهی به فضا است. همچنین از مجموع 366مبحث واحد درسی کتب درسی، سرفصل فیزیولوژی با 59، فیزیک مکانیک با 31 و علوم زمین با 29 بیشترین پوشش محتوا را به خود اختصاص داده اند. در انتها پیشنهاداتی جهت بازنگری سرفصل آموزشی ارائه شد.