شهرام علمی فرد

تاریخ معماری و شهرسازی اسلامی مبین این مطلب است که مسکن و محلات مسکونی علاوه بر ساختار کالبدی خود، مفاهیم و معانی والایی را به همراه داشته است. در شهر اسلامی ضمن پاسخگویی به نیازهای مادی، بستر آرامش معنوی و توجه به نیازهای روحی انسان چون امنیت، عبادت و حیات جمعی نیز فراهم شده و رفتارهای فردی در بطن رفتارهای اجتماعی تعریف و تبیین می شد. اما به تبع پیامدهای زندگی مدرن و تغییر در ساختار رفتارهای انسانی، آسیب ها و عوامل مخربی مفاهیم زندگی جاری در مسکن و محله را تحت تاثیر و تنزل قرار داد. مقاله ی حاضر ضمن مرور مفاهیم ارزشمند زندگی در خانه و محله ی اسلامی، آثار و نتایج بی توجهی به هویت اسلامی در شهرسازی معاصر را بررسی و تحلیل کرده و دستمایه ای برای تقویت مفاهیم والای سکونت ارائه خواهد داد. روش تحقیق، ترکیبی از روش های تفسیری- تاریخی و علی و معلولی بوده که با توصیف و تحلیل بیان گردیده است. نتیجه اینکه عوامل مختلفی سبب تنزل کیفیت سکونت در شهرسازی سال های اخیر گردیده که از آن جمله می توان به کمرنگ شدن اصالت و احساس تعلق به خانه و محله، بی توجهی به مفهوم حریم در سکونت و تضعیف امنیت در محلات و فقدان آرامش روحی در مسکن اشاره کرد.

با ظهور پدیده ی مدرنیته و پیامدهای آن در شیوه ی زندگی تغییراتی حاصل شد و در جهت پاسخ گویی به نیازهای جدید و انطباق زندگی بر تغییرات، الگوهای جدیدی جایگزین فعالیت ها و ارزش های اصیل جاری در زندگی مسلمانان گردید که برخی از آن ها با ارزش ها و مفاهیم اسلامی فاصله داشت. از جمله می توان به تضعیف و تغییر رفتارهای اجتماعی در فضاهای شهری اشاره کرد. باید دانست که فضای شهری مطلوب باید پاسخگوی نیازهای شهروندان بوده و شرایط حضور فیزیکی و حیات جمعی را برقرار سازد. دست یابی به این کیفیت در گروی حضور انسان و رفتارها و فعالیت های اجتماعی اوست. مقاله ی حاضر با هدف بررسی و آسیب شناسی رفتارهای اجتماعی رایج در فضاهای شهری و در جهت بهبود و رونق آن با بهره گیری از آموزه های شهرسازی اسلامی نگاشته شده است. روش تحقیق در مقاله، ترکیبی از روش های تفسیری- تاریخی، تحلیل محتوا و علی و معلولی است. مقاله ابتدا ضمن بررسی مفهوم رفتار اجتماعی در شهر، نگرش دین اسلام را نسبت به این موضوع بیان کرده و در ادامه به تحلیل آسیب های رفتارهای اجتماعی رایج در کلان شهرها و عوامل پیدایش آن پرداخته و از آموزه های شهر اسلامی به عنوان رهنمود و آموزه برای بهبود و اصلاح بهره گرفته است. نتیجه اینکه کاهش امنیت در برخی از فضاهای شهری و تضعیف همبستگی و مشارکت اجتماعی در فضاهای تجاری از جمله عوامل تضعیف فعالیت ها و کارکردهای اجتماعی فضاهای شهری به شمار می آیند که مقاله با بررسی تاریخی شهرهای اسلامی و با بهره گیری از مبانی شهرسازی اسلامی دستمایه ای در جهت رفع آسیب های رفتاری فوق ارائه داده است.