آرمان آذرلی

ادوات و تسلیحات نظامی از مشخصه های قدرت نظامی و قدرت نظامی از ملزومات اساسی اقتدار و امنیت سیاسی و اقتصادی هر کشور مستقل است. هر کشوری برای تأمین امنیت اقتدار و منافع ملی خود اقدام به تأمین سلاح کرده و در میادین مختلف به نمایش اقتدار می پردازد؛ اما تأمین سلاح، به ویژه در منطقه جنوب غربی آسیا، به شکل گیری بازاری منجر شده است که داغ بودن آن، منافع گروه ها و اشخاصی را تأمین می کند که تنش نظامی و سیاسی در منطقه را در راستای منافع خود یافته اند.  در این پژوهش پس از مطالعه صنعت دفاع و شناخت ساختار کلی بازار جهانی دفاع، با بررسی ساختار بازار تسلیحات نظامی خاورمیانه با استفاده از شاخص های CR، هرفیندال و رزنبلوت، به بررسی قدرت بازاری بالقوه عرضه کنندگان و موانع ورود طبیعی و استراتژیک بازار و خواستگاه ایجاد آنها پرداخته شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد ساختار انحصاری حاکم بر بازار تسلیحات نظامی خاورمیانه، نه در نتیجه صرفه های ناشی از مقیاس تولید که بلکه متأثر از نهادها و زیرساخت های حاکم بر ساختار بازار و همچنین ناشی از سیاست ها و روابط بین الملل دولت ها و قدرت های منطقه، شکل گرفته است. همچنین انتظار می رود در آینده کشورها یا کمپانی های سازنده سلاحِ فاقد مزیت های رقابتی، جایگاهی در این بازار نداشته باشند. در حال حاضر بیشترین واردات سلاح در منطقه از مبدأ ایالات متحده آمریکا بوده و تحرکات اقتصادی-سیاسی خبر از احتمال پر رنگ تر شدن حضور چین در آینده ی این بازار می دهد.

از سال 1392 و با ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری مدظله العالی، تلاش های متعددی در خصوص تدوین ارکان این الگوی اقتصادی صورت گرفته که در پژوهش های مختلف در قالب سیاست ها، رویکردها، اهداف، راهبردها، الزامات و شاخص ها ارائه شده اند؛ اما ترجمان این ارکان در بخش های مختلف ازجمله «صنعت دفاعی»، مستلزم رویکردی تفسیری و تعمیمی مبتنی بر مدلی یکپارچه ساز و عمل گرا است. این پژوهش تلاش می نماید ضمن مرور و گردآوری ارکان پیش گفته، الگوی اقتصاد مقاومتی را با استفاده از مدل لافلِی که مدلی توانمند در تدوین زنجیره یکپارچه انتخاب ها و نیل به پیروزی در شرایط رقابت است، باز تبیین نماید. در این فرایند نتایج مطالعات کتابخانه ای (ارکان اقتصاد مقاومتی) با استفاده از فن دلفی و با مشارکت خبرگان حوزه مدیریت، دفاع و اقتصاد و در قالب مدل لافلِی ساختاردهی شده و از طریق تشکیل میز اندیشه، صحه گذاری گردیده است. در پایان پژوهشگران سه موضوع پایایی سنجی، بازنگری ترکیب زنجیره انتخاب ها در صنعت دفاعی و تدوین راهبردهای بخشی متناظر با الگوی حاصله را برای تحقیقات آتی پیشنهاد می نمایند.

کسب وکارهای نوپا نقشی کلید ی در اشتغال زایی و افزایش تولید در اقتصاد مقاومتی دارند. در محیط ناپایدار امروز، کسب و کارهای نوپا برای موفقیت در برابر چالش های محیطی و همنوایی با تغییرات و همچنین افزایش رقابت پذیری، چاره ای جز به کارگیری هوشمندی راهبردی به منظور بهره مندی از اطلاعات محیط پیرامونی ندارند. هدف این پژوهش، ارائه الگوی هوشمندی راهبردی کسب وکارهای نوپا در بستر اقتصاد مقاومتی است. پژوهش حاضر کاربردی از نوع توصیفی و پیمایشی است. عوامل مؤثر بر هوشمندی راهبردی در دو بخش درون و برون سازمانی شناسایی و دسته بندی شده اند. الگوی تدوین شده، با روش دلفی فازی اعتبارسنجی و اولویت بندی شده است. نتایج نشان داد که هوشمندی کسب وکار یا هوشمند درونی و هوشمندی رقابتی یا هوشمندی بیرونی دو بعد هوشمندی راهبردی کسب وکارهای نوپا هستند. پیشنهاد می شود مدیران از مفاهیم شناسایی شده برای ایجاد و توسعه کسب وکارهای نوپا و افزایش هوشمندی آن برای کمک به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی استفاده کنند. 

صادرات تسلیحات حداقل با سه رویکرد «درونزایی»، «برونگرایی» و «دانش بنیان» از میان پنج رویکرد اصلی اقتصاد مقاومتی انطباق بالایی دارد. تأکید بر صادرات محصولات با فن آوری بالا نیز در عصر حاضر بیش از پیش اهمیت یافته است و برخی از کشورهای صاحب فناوری بخش قابل توجهی از صادرات خود را از طریق صادرات سلاح، محقق می نمایند. از سوی دیگر، ج.ا.ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون رشد قابل توجهی در توسعه صنایع تسلیحاتی و محصولات نظامی داشته است. بنابراین مسئله اصلی این پژوهش عبارت است از تدوین الگویی راهبردی در سطح ملی، که قابلیت های رشدیافته ی کشور در حوزه تسلیحات به عنوان محصولات دارای فن آوری بالا را از منظر ملی در خدمت توسعه صادرات این محصولات قرار داده و کشور را از مزایای آن منتفع نماید. پژوهش حاضر از منظر نوع، کاربردی-توسعه ای،  به لحاظ رویکرد، آمیخته و به لحاظ ماهیت، توصیفی - تحلیلی است. با توجه به این که پژوهشگر به دنبال طراحی و تدوین الگوی توسعه صادرات در حوزه ای معین (تسلیحات) است، روش پژوهش آن موردی و زمینه ای می باشد. به منظور جمع آوری اطلاعات، پژوهشگر ضمن معرفی ماتریس شناسایی و دسته بندی موضوعات راهبردی، از روش های مختلف نظیر مطالعات کتابخانه ای، بررسی اسناد، مصاحبه با خبرگان، تحلیل مضمون و نهایتاً تدوین پرسشنامه های محقق ساخته، استفاده نمود. سپس مضامین شناسایی شده را با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری، در قالب  3 بُعد، 14 مؤلفه و 72 شاخص صحه گذاری نموده و الگوی مورد نظر پژوهش را معرفی نمود. بر اساس اوزان حاصله، پژوهشگر مدل اهتمام ملی را معرفی نموده و پیشنهاداتی را برگرفته از نتایج پژوهش حاضر و برای پژوهش های آتی، ارائه می نماید.

از میان پنج رویکرد اصلی اقتصاد مقاومتی، صادرات تسلیحات حداقل با سه رویکرد درون زایی، برون گرایی و دانش بنیان انطباق بالایی دارد. تأکید بر صادرات محصولات با فن آوری بالا نیز در عصر حاضر، بیش از پیش اهمیت یافته است و برخی از کشورهای صاحب فناوری، بخش قابل توجهی از صادرات خود را از طریق صادرات سلاح، محقق می نمایند. همچنین، ج.ا.ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی رشد قابل توجهی در توسعه صنایع تسلیحاتی و محصولات نظامی داشته است. مسئله اصلی این پژوهش عبارت است از تدوین الگویی راهبردی در سطح بین المللی، که قابلیت های رشدیافته کشور در حوزه تسلیحات به عنوان محصولات دارای فن آوری بالا را از منظر ملی در خدمت توسعه صادرات این محصولات قرار داده و در آینده، کشور را از مزایای آن منتفع نماید. پژوهش حاضر از منظر نوع، کاربردی توسعه ای، رویکرد، آمیخته و ماهیت، توصیفی تحلیلی است. با توجه به این که پژوهشگر به دنبال طراحی و تدوین الگوی توسعه صادرات در حوزه ای معین(تسلیحات) است، روش پژوهش آن، موردی و زمینه ای می باشد. به منظور جمع آوری اطلاعات، ضمن معرفی ماتریس شناسایی و دسته بندی موضوعات راهبردی، از روش های مختلف نظیر مطالعات کتابخانه ای، بررسی اسناد، مصاحبه با خبرگان، تحلیل مضمون و نیز تدوین پرسش نامه های محقق ساخته استفاده شده است و مضامین شناسایی شده با استفاده از الگو سازی معادلات ساختاری، در قالب 4 بُعد، 13 مؤلفه و 57 شاخص صحه گذاری گردیده و الگوی پژوهش معرفی شده است. بر اساس اوزان حاصله، پژوهشگر الگوی اهتمام بین المللی را معرفی نموده و پیشنهاداتی را برگرفته از نتایج پژوهش حاضر و برای پژوهش های آتی ارائه نموده است.