مجتبی سلطانیان

 سبک شناسی می کوشد با شیوه ای روشمند به لایه های فکری و زبانی نویسنده و اثر راه یابد. از این رو، در این پژوهش با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و همچنین با روش استقرایی و تحلیلی، مؤلفه های سبکی و ساختار زبانی دو اثر دوران تیموری، ظفرنامه و تاریخ رشیدی در لایه های واژگانی و نحوی و تا حدودی بلاغی مورد ارزیابی قرار گرفته و با ذکر مثال هایی مختصات زبانی دو اثر نشان داده شده است. یکی از جریان های رایج دورۀ تیموری، تقلیدگری در نثرنویسی است که یکی از مصداق های شاخص آن ظفرنامۀ علی یزدی است که در نام و مطالب، تقلید کاملی از ظفرنامۀ شامی است. میرزا محمدحیدر دوغلات نیز در نگارش تاریخ رشیدی از آثار متعددی اقتباس و عیناً نام اثر را ذکر کرده است. او علاوه بر استفاده از تواریخ مکتوب بر مشاهدات و استماعات خود تکیه کرده و جهت مستندسازی روایت خود، نوشته های کتیبه های قدیمی و رونوشت یا محتوای کامل برخی نامه ها را ثبت کرده است. مقایسۀ بلاغی و زبانی این دو اثر نشان می دهد که تکملۀ هم هستند و نوعی رابطۀ بینامتنی محتوایی و زبانی دارند. همچنین فراوانی ترکیبات و کلمات عربی، کاربرد فراوان صفت ها و فعل ها، اطناب و مترادفات از شاخصه های بارز ساختار نحوی و صرفی زبان دو اثر است؛ با این تفاوت که ظفرنامه با نثری فنی ضمن انتقال اطلاعات، زبانی عاطفی دارد، اما مؤلف تاریخ رشیدی با نثری ساده به عنوان شاهد آگاه بر امور، بسیاری از اطلاعات ظفرنامه را به نقد و چالش کشیده است تا اطلاعات دسته اولی را در اختیار مخاطب قرار دهد.  

یکی از شاخه های جامعه شناسی زبان، زبان شناسی جنسیت است که به بررسی تأثیر جنسیت نویسنده بر محتوای اثر می پردازد. زبان از عناصر بنیادی در داستان نویسی به شمار می رود. یکی از مباحث مهم در بررسی زبان، توجّه به جنسیّت و رابطه آن با زبانِ اثر است. بسیاری از پژوهشگران معتقدند میان زبان و نوشتارِ زنان و مردان تفاوت بسیاری وجود دارد. در این مقاله، به شیوه استقرایی و تحلیلی زبان زنانه و مردانه در مجموعه آثار «گُلی ترقی» براساس نظریه های زبان شناسان اجتماعی و ازمنظر دستور زبان مقایسه شده است، تا میزان تأثیر جنسیت نویسنده بر زبان داستان و سطح موفقیت او در ایجاد زبانی متناسب با جنسیت شخصیّت های هم جنس و غیرهم جنس ، ارزیابی شود. برای این منظور، زبان زنانه و مردانه در حیطه دستور زبان براساس متغیرهای پیشِ رو مورد بررسی قرار گرفت؛ واژگان ازقبیل: دش واژه ها و رنگ واژه ها، و جملات ازقبیل: تعدیل کننده ها و تصدیق گرها. یافته ها نشان می دهد، زبان شخصیّت ها تحت تأثیر جنسیت نویسنده قرار دارد و کلیشه های زبان زنانه در این اثر با بسامد بیشتری تکرار شده است. هم چنین براساس متغیرهای فوق مشخص شد، نویسنده از بسیاری جهات توانسته زبانی متناسب با جنسیت شخصیت ها به کار بگیرد. در   مواردی که تناسبی بین زبان و جنسیت، به ویژه در شخصیت های زن دیده نمی شود، بیشتر به دلیل روحیات نویسنده و تعمد اوست، که خواسته زنان را در برابر سلطه گری جامعه مردسالار حاکم فراهنجار نشان دهد.