محبوبه نفری قلعه

هنر تزیین و تذهیب کتب مقدس در مسیر تاریخی خود، تحت تأثیر اندیشه و باورهای دینی و همچنین نقش مایه های فرهنگ پیشین خود بوده است. بخش مهمی از کتاب آرایی کتب مقدس، به صفحات بدون متن و سرشار از تزیینات و انواع نقوش اختصاص یافته که صفحات تزیین نامیده می شوند. از نمونه های نخستین این صفحات در کتب مقدس، می توان به اناجیل اینسولار (7 تا 9 میلادی) و نسخ خطی قرآن های سده های نخست اسلامی (قرن 9 میلادی) اشاره نمود. با توجه به شباهت ماهوی میان انجیل و قرآن (ازآنجاکه هر دو متن معیار دینی در ادیان ابراهیمی به شمار می روند)، هدف پژوهشِ حاضر تبیین وجوه اشتراک و افتراق میان نقش مایه های صفحات تزیین این نسخ مذهّب بوده و به این سؤال پاسخ می دهد که: «تشابهات و تمایزات صوری در نقوشِ صفحات تزیینِ اولین نسخه های مذهّب قرآن و اناجیل اینسولار کدام است؟» این پژوهش ماهیتاً کیفی بوده و با روشی توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و استفاده از محفوظات موزه ها، به تجزیه وتحلیل استنتاجی داده ها پرداخته است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که انواع نقوش گیاهی، درهم بافته ها و هندسی (با غلبه خطوط منحنی بر شکسته) در تزیین هر دو نسخه مذهّب اسلامی و مسیحی به کاررفته و نقوش هندسی مشبک و درهم بافته ها، بیشترین تطابق را با یکدیگر داشته اند، درحالی که نقوش حیوانی را تنها می توان در نسخه های اناجیل یافت. همچنین از تمایزات آشکار میان نقوش نسخه های قرآن و اناجیل، می توان به نقوش دایره ای سلتی، گره های سلتی و نقوش مارپیچ و نواری جانورسان در نسخه های خطی اناجیل اینسولار اشاره کرد که در قرآن های مذهّب وجود ندارد. این تمایز می تواند به تأثیر سبک هنری گذشته نسخه های مسیحی و اسلامی برگردد که بیشترین وجه اشتراک آن در تأثیرپذیری از هنر مصری و قبطی و بارزترین وجه افتراق آن در انعکاس هنر سلت در نسخه های اینسولار پدیدار است.