محمد مرادی نصاری

جلوه های مسئولیت پذیری و استقلال در قصه ی کُردی «هَپلی هَپاو» از منظر نظریه ی وابستگی و تحول روانی دونالد وینیکات   چکیده قصه های کودکانه ی عامه یکی از منابع ارزشمند برای تحلیل های بینارشته ای، به ویژه خوانش های روانکاوانه، به شمار می آیند. این قصه ها در زبان کُردی از بسامد بالایی برخوردارند و همین امر مجال مناسبی را برای خوانش های روان شناختی فراهم می کند. هَپلی هَپاو یکی از داستان های شفاهی کُردی است که در آن به رابطه ی مادر و کودک توجه شده است که بسیاری از نکات مطرح در آن را می توان با دیدگاه های تازه ی روانکاوی کودک همسو دانست. در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر آراء دونالد وینیکات درباره ی تحول روانی کودک، جلوه های مسئولیت پذیری و استقلال در قصه ی هپلی هپاو بررسی می شود. این بررسی دربرگیرنده ی دیدگاه وینیکات درباره ی وابستگی و تحلیل داستان گفته شده در بستر نظرات مطرح شده است. به باور نویسنده، این قصه بیانی نمادین از سه مرحله ی وابستگی، یعنی وابستگی مطلق (حضور در خانه)، وابستگی نسبی (رفتن به بازار) و حرکت به سوی استقلال (ازدواج و سفر) بوده است و بر شیوه ی تعامل مناسب میان والد و کودک در رسیدن به مرحله ی سوم تاکید می کند. بازنمایی مسئولیت پذیری و چگونگی رسیدن به استقلال پرسش اساسی این تحقیق را تشکیل می دهد. در پاسخ، قصه ی مدّنظر، مسئولیت پذیر و مستقل شدن کودک را در گرو وجود رابطه ا ی «به اندازه ی کافی خوب» (نه بیش از حد خوب یا بد) میان والد (مادر) و کودک و همچنین وجود محیطی تسهیل کننده که در آن کودک می تواند به تجربه ورزی و کشف جهان بپردازد، می داند.    

افسانه های عامه به عنوان بازتابی از ناهشیار جمعی و کشمکش های روانی انسان یکی از بهترین منابع تحلیل روان کاوانه به ویژه نظریات جنسیت کودکانه به شمار می روند. مخاطبان این افسانه ها به ویژه کودکان با فرافکنی بسیاری از تعارضات خود بر روی شخصیت های داستان، تکانه های پرخاشگرانه خود را بیرونی می سازنند و ضمن تجربه نمادین برخی عواطف سرکوب شده خویش، می توانند به نوعی یکپارچگی روانی و عاطفی دست پیدا کنند. زیگموند فروید به عنوان بنیاگذار روان کاوی خود بارها بر اهمیت ادبیات کهن و باستانی تأکید داشته و بسیاری از مفاهیم مهم این دانش را با ارجاع به اسطوره ها و افسانه ها بیان کرده است. یکی از کلیدی ترین مفاهیم در گفتمان روان کاو عقده اُدیپ است که به تعبیر فروید مسئولیت هر کودکی که پا بر عرصه هستی می گذارد غلبه بر آن خواهد بود. از سوی دیگر زبان کُردی به دلیل تنوع گویشی و جغرافیای بکر خود دارای یکی از غنی ترین ادبیات های عامه بوده و به باور بسیاری از مستشرقان بر ادبیات عامه سایر ملل خاورمیانه نیز تأثیر گذارده است. نگارنده در این مقاله بنابر مفاهیم روان کاوی و به روش توصیفی تحلیلی به بررسی افسانه شیرزاد شیرپنج از ادب عامه کُردی پرداخته و نشان داده که این داستان تا چه اندازه ای بر نظریه عقده اُدیپ منطبق است و بر چه راه حل هایی برای گذر از این مسیر سرنوشت ساز تأکید می کند. در این قصه کشمکش های اُدیپال در غالب رقابت پسر و پدر آغاز و درنهایت با پذیرش جایگاه پدر و افول تکانه های اُدیپال، بلوغ روانی و صلح درونی پدیدار می شود.