سمانه مرتضوی گازار

این مقاله بر آن است که با خوانش رمان های اجتماعی نگارش یافته در دوره رضا پهلوی) ????-???? هجری شمسی (به روایت چگونگی تولید و بازتولید فضاهای شهری تهران دست یابد. بر این اساس، رمان های تهران مخوف و یادگار یک شب از مشفق کاظمی، تفریحات شب از مسعود و زیبا نوشته حجازی انتخاب و با استفاده از نظرات لفور و روش تحلیل محتوای کیفی تحلیل شدند. لفور فضا را واقعیتی اجتماعی می داند که در هر عصری به صورتی خاص تولید می شود. او با سه مفهوم «بازنمایی فضا»، «فضای بازنمایی شده» و «عمل فضایی» به بیان چگونگی «تولید فضا» می پردازد. با به کارگیری مفاهیم لفوری و مشخص کردن مضامین «ریتم»، «تولیدفضا»، «ارزش مبادله» و «ارزش مصرف» این نتیجه حاصل شد که قریب به اتفاق تهرانی ها در آن دوره به تولید و بازتولید فضاهای شهری نپرداخته و صرفا قشر کوچک تحصیل کرده ی فرنگی ماب و متجدد بوده است که فضاهای شهری تهران را در تناقضات مدرنیته بازتولید کرده اند. این در حالی است که حکومت و ایدئولوژی حاکم برای تحکیم قدرت خویش به تولید و بازتولید فضاهای شهری پرداخته است. همچنین نتایج بررسی «ریتم چرخه ای» و «ریتم خطی» نشان می دهد که شهر تهران در ابتدای مواجهه ی جدی با مدرنیزاسیون قرار داشته است.