اکرم جهانگیر

جبر و اختیار همواره از قدیم پردامنه ترین مبانی فلسفه و مورد بحث فلاسفه و حکما بوده است. گروهی به جبر مطلق و جمعی مانند معتزلیان به اختیار مطلق معتقدند؛ اما قول میانه «لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیضَ وَ لَکِنْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْن » که از ائمه هادین(ع) به ما رسیده امروز در آزمایشگاه تخصصی علم اعصاب به اثبات رسیده است. در این مقاله، مطالعات نوروفیزیولوژی در زمینه اراده آزاد، آیات قرآنی مرتبط و سایر دیدگاه های روان شناسی و عصب شناسی مربوط به صورت مروری، مورد توجه قرار گرفته است. «بنجامین لیبت» نوروفیزیولوژیستی است که طی مطالعات علمی روی مغز درک جدیدی از هوشیاری اثبات کرده است.این دانشمند می گوید: مغز پاسخ به یک تحریک خارجی را قبل از تصمیم آگاهانه شروع می کند (پاسخ قبلاً وجود دارد، آنچه تقدیر می نامیم ). مقاله شواهدی از جبر متعالی و دایره سرنوشت از آیات قرآن کریم، دیدگاه یونگ، تفاسیر مولانا و حافظ پیش رو می گذارد و سپس عصب شناسی تعالی در علم اعصاب را مورد بررسی قرار می دهد. با تأمل در آگاهی های دینی و ارتباط آن با علوم جدید می توان گستره ی افق های دید انسان نسبت به آگاهی های دینی را افزایش داد.

سندرم تونل کارپ (CTS)، از شایع ترین انواع اختلالات فشارنده عصبی با هزینه بالای یک بیلیون دلار در سال است. هدف از این مطالعه، بررسی تاثیر دعا درمانی در مبتلایان به این بیماری است. مواد و روشها در این مطالعه مداخله ای، بیماران داوطلب مبتلا به CTS ( تائید شده با دستگاه الکترودیاگنوز) و دارای معیارهای ورود، بصورت غیر احتمالی و غیر متوالی، در طول پائیز 1384 وارد گردیدند. بیماران تحت دعا درمانی ( هفته ای یک مرتبه تا سه هفته) قرار گرفته و از نظر علائم بالینی، معاینه فیزیکی و یافته های الکترودیاگنوز قبل و بعد از دعا درمانی بررسی شدند. بررسی های آماری با ضریب اطمینان 95% توسط Paired – t- test وChi square انجام شد. یافته ها در این تحقیق 12 بیمار و 23 دست مبتلا به سندرم تونل کارپ وارد شدند. 11 مورد از نوع خفیف ( 2/47% ) و 8 مورد از نوع متوسط ( 7/34%) و 4 مورد از نوع شدید (39/27% ) تحت دعا درمانی قرار گرفتند. دربررسی 6 هفته پس از پایان دعا درمانی، بین علائم بالینی بیماری ( براساس معیار آنالوگ چشمی )، معاینه فالن، معاینه فالن معکوس و یافته های الکترودیاگنوز قبل و بعد از دعا درمانی، از لحاظ آماری تفاوت معنی داری دیده شد. (05/0> Pvalue) تغییرات بیماران درتست تینل و علامت Flick، چشمگیر نبود. (05/0< Pvalue) در مجموع (8/72% ) بیماران با نوع خفیف، درمان کامل گردیده و (8/34% ) از خیلی کم تا خیلی زیاد تغییراتی داشته اند که منجر به تغییر درجه ی ابتلا، نشده اند. ( 33/58%) بیماران از این روش درمانی راضی بوده اند. نتیجه گیری تاثیر دعا درمانی برکاهش شدت علائم بالینی، تست های فالن و فالن معکوس و یافته های الکترودیاگنوز چشمگیر است و مطالعات بیشتری در این زمینه با حجم نمونه ی بالاتر پیشنهاد می گردد

آموزه های دینی به صور مختلف به اثر مشاهده و هم نشینی بر رفتار انسان اشاره دارد. همچنین ارزش اعمال را وابسته به نیت و قصد انجام عمل می داند. متفکرانی چون بوعلی سینا این اثررا توضیح داده اند. دستاوردهای علمی جدید در زمینه نوروفیزیولوژی با شناخت گروهی از نورونهای قشر خاکستری مغز اثر مشاهده عمل را در ایجاد رفتارهای مشابه به خوبی اثبات نموده اند. شایان ذکر است که این تحقیقات نشان می دهد که این نوع از نورون ها به «قصد» یعنی نیت انجام عمل حساسند و عملا توانایی درک افکار و عواطف دیگران (همدلی) را به ما می دهند. اهمیت کارکرد این نورون ها در شکل گیری رفتار به گونه ای است که جمعی از نوروفیزیولوژیستها اختلال در عملکرد این نورون ها را عامل ایجاد بیماری اوتیسم می دانند. در این راستا به محققان و مسؤلان تربیتی و رفتاری بررسی نقش و تأثیر سلول های آینه ای مغز در رفتارهای انسانی توصیه می شود؛ زیرا با شناخت حیطه عملکرد این سلول ها و استفاده از آموزه های دینی می توان با بهره گیری و استفاده ی صحیح از آن در زمینه آموزش و ایجاد مهارت در افراد یاری گرفت و نیز از اشاعه رفتارهای نامناسب اجتماعی پیشگیری نمود.

و نُنَزِّلُ مِن الْقُرآن ماهُوَ شِفاء وَ رَحمهً لِلْموُمنین(1) و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مؤمنان، نازل می کنیم قرآن حکیم کلام وحی و معجزه حضرت محمد(ص) می باشد. در طب سنتی ایران پزشک، حکیم نامیده می شد. او که حکمت الهی می دانست، دعا و دارو را برای بهبود بیمارش ادغام می نمود به این صورت که پس از تجویز نسخه دست بر سر بیمار می گذاشت و در دل دعا می خواند دعایی که عبارت از آیات و اذکار قرآن مجید بود. می دانیم آیات و احادیث اسلامی گنجینه ای عظیم از دستورهای مربوط به دعا و شفاست. دعادرمانی در طب سنتی ما چهار رکن اساسی دارد: 1. خواندن دعا با گذاردن دست بر سر بیمار 2. تعویذ (دعای مکتوب) 3. انتقال دعا به آب یا مواد خوراکی 4. دعا از راه دور محققی ژاپنی به نام دکتر ایموتو در گزارش خود که به صورت چهار جلد کتاب منتشر نموده می گوید: آب قابلیت نسخه برداری و حفظ اطلاعات دارد. آب اطلاعات را ضبط می کند و همچنان که در سراسر کره خاکی می چرخد اطلاعات را پخش می کند. آنگاه که صوت ایجاد می شود شنونده ای خبره وجود دارد که صدا را دریافت می کند وقتی نوشته ای به آب نشان داده می شود، آب آن را به صورت ارتعاش دریافت می کند و پیام را با شکل بخصوص ارائه می دهد. اکنون دیگر آب صرفاً ماده نیست بلکه نیروی با ابهت حیات است. آیا نظرات او یکی از تحلیلات آیه 30 سوره انبیاء نیست: «وَجَعلنْا مِن الْماء کُل شیء حَی» این دانشمند که بخشی از تحقیقات خود را به آیه هایی از قرآن مجید اختصاص داده می گوید زیباترین و موزون ترین کریستال ها را در تصویر برداری از امواج قرآن دریافت کرده است. نتایج تکمیلی و مشابه در مطالعات سایر پژوهشگران نظیر «وستوم روی و حمیده بی طرف نشان داده شده است». اگر سلامت را نوعی نظم در دستگاه های مختلف بدن تعبیر کنیم، مسلماً بیماری ضد آن یعنی اغتشاش و بی نظمی است. در این جا این سوال مطرح می شود که اگر دعا نظم دارد آیا نمی توان توجیه کرد که موج دعا بی نظمی بیماری ها را جایگزین می کند؛ زیرا بیش از 70 درصد محتویات جسم انسان آب است.

قرآن کتاب آسمانی مسلمانان است که کل ابعاد حیات انسان را در بر می گیرد و طبیعتاً درمان بیماری ها می تواند بْعدی از ابعاد بیشمار آثار آیات قدسی قرآن باشد. حکیمان مسلمان در درمان بیماران از آیات الهی استفاده می کرده اند و در متون مذهبی و اعتقادی مسلمانان بر تأثیرات درمانی فاتحه الکتاب و سوره توحید، تأکید شده است. بر اساس این مستندات مذهبی متقن و باور عمیق به این آیات الهی، تأثیر آیات فاتحه الکتاب و توحید بر 12 بیمار مبتلا به بیماری مولتیپل اسکلروز(Multiple sclerosis) مطالعه شد. این پژوهش از نوع مطالعات مداخله ای بوده و نتایج قبل و بعد از مداخله مقایسه شده است. مداخله شامل قرائت سوره های فاتحه الکتاب و توحید برای بیماران و قراردادن دست های درمانگر بر سر بیمار و اعضاء درگیر بیماران به هنگام قرائت آیات مذکور بوده است. ارزیابی تأثیر مداخله بر بیماران بر اساس پرسشنامه استاندارد کیفیت زندگی ویژه این بیماران(ms Qol-54)انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد که بعد از مداخله، معیارهای سلامت جسمانی(P=0.04) ، نشاط و شادابی (P=0.02) و مجموعه (خلاصه شده) سلامت جسمانی(P=0.01) در بیماران نسبت به قبل از مداخله دارای تفاوت معنی دار است. به طور کلی در صورت فراهم شدن زمینه مساعد جهت انجام گسترده تر این نوع پژوهش ها و بررسی کارایی این روش های درمانی، می توان از کاربرد این شیوه ها در قلمرو درمان های طب مکمل سود جست.