محمد فرضیان

در حال حاضر زلزله به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در مراحل شکل گیری معماری مورد بی توجهی واقع شده است و تمام مسؤولیت پایداری ساختمان در برابر زلزله به عهده مهندس سازه می باشد. این امر طراحی ساختمان های پایدار در برابر زلزله را مشکل، پرهزینه، در مواردی غیرممکن می کند. از آنجا که کلیه مسائل یک بنا به عهده مهندس معمار است، لذا پر کردن خلاء موجود به عهده او می باشد تا با دید وسیع خود بهینه ترین راه را جهت پایداری ساختمان در زلزله ارائه دهد. بر این اساس هدف اصلی این مقاله تحت عنوان مشارکت طرح معماری با سازه بنا در تمام مراحل طراحی جهت پایداری در برابر زلزله تعریف شده است و محدوده آن با توجه به خلاءهای موجود، ساختمان های معمول، با ارتفاع کوتاه تا متوسط و با تکنولوژی رایج کشور را در بر می گیرد. دربخش اول این مقاله تاثیر زلزله در پنج مرحله اصلی شکل گیری معماری به صورت چک لیستی جهت کنترل طرح ارائه شده و در بخش دوم این چک لیست به صورت عملی در طراحی یک مدرسه به کار گرفته شده است. به عنوان نتیجه کار می توان ادعا کرد تنها درصورتی دستیابی به بنایی با بهترین کیفیت های فضایی و بهینه ترین سازه از لحاظ مقاومت در برابر زلزله امکان پذیر است که از مراحل اولیه طراحی تا جزییات اجرایی مشارکت نزدیک بین سازه و معماری وجود داشته باشد.

عرصه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران شاهد تحوّلات وسیعی در دوران پهلوی بودند. این تحوّلات، اثرات فرهنگی، جمعیّتی و کالبدی وسیعی بر جای گذاشتند. در این دوره، تمرکزگرایی، مهاجرت و سیاست های توسعه موجب رشد فزآینده جمعیّت تهران شدند و به این ترتیب کمبود مسکن و گرانی زمین در پایتخت پدید آمد. در چنین شرایطی، کوی های مسکونی متعدّدی با بهره گیری از اصول معماری و شهرسازی نوین در اطراف تهران ساخته شدند که پیش از این سابقه نداشتند. با این وصف این پژوهش بر آن است که مشخّص نماید چه عواملی منجر به شکل گیری این رهیافت تازه شدند؟ آیا برای پاسخ به این پرسش بررسی تحوّلات معماری این دوران کفایت می کند؟ در  انجام این پژوهش از روش تحقیق تفسیری- تاریخی استفاده گردید و با بررسی نقش احتمالی حامیان و مخاطبان کوی ها، حکومت، مردم و معماران اضلاع نقش آفرین در پیدایش این رهیافت دانسته شده، نقش آنها در پیدایش و پذیرش این کوی ها مورد کاوش قرار گرفت. مشخّص گردید که نوگرایی در دوران پهلوی خصوصیت مشترک و علّت همسویی اراده این سه عامل در مسیر پیدایش این کوی ها است و در رسیدن به پاسخ نقشی کلیدی ایفا می کند. این مطالعه نشان داد که همگرایی حکومت، مردم و معماران در یک تحوّل معماری ضروری است.

امروزه یکی از دغدغه های مهم مدرسان معماری افزایش کیفیت آموزش است. جهت نیل به این هدف، مقاله با روش استدلالی، استنباطی از خلال مطالعات کتابخانه ای و تحقیقی میدانی، به معرفی سمت و سویی جهت افزایش کیفیت آموزش معماری می پردازد که در آن بر اهمیت «ساختن» در یادگیری تأکید شده است. رجوع به مبانی روانشناسی پرورشی با معرفی آموزش «یادگیرنده محور» در تکمیل روش «معلم محور» نشان می دهد کیفیت آموزش با روش هایی چون «یادگیری اکتشافی» افزایش می یابد. از جمله ابزارهای این یادگیری، طرح صورت مسأله توسط یادگیرنده و تلاش در جهت حل آن از طریق ساختن است که با فرایند ساخت در حرفه معماری نیز همخوانی دارد. به کارگیری این روش در مدرسه معماری، مستلزم طرح تمرین هایی عملی برای هر دانشجو به طور شخصی است؛ چنانکه او از طریق کار با دست یا ساختن، در حین نیل به راه حل نهایی، مسایل طول مسیر را از طریق ساختن، هم دریابد و هم حل کند. یکی از مدرسان معماری بعد از سال ها تجربه، دست به طراحی و اجرای تمرین «دست ساخته ها تجربه شخصی» زده که بازخوانی آن با تکیه بر مبانی فوق نشان می دهد تمرین پشتوانه خوبی برای مهارت هایی است که دانشجو با ورود به بازار حرفه ای معماری، بدانها نیازمند است.