مرضیه فتحی

طی سال های اخیر، جنبه های آموزشی تجربه ی سفرهای زیست بوم گردی (اکوتوریسم) و تأثیرگذاری آن بر رفتار و اخلاق گردشگران مورد توجه محققان قرار گرفته است. در عین حال، مطالعات انجام شده در باب آثار آموزشی زیست بوم گردی بیشتر به اخلاق زیست محیطی و کمتر به دیگر جنبه های آن پرداخته اند. در این مقاله، جنبه های زیست محیطی، اجتماعی و فردیِ یادگیری تجربی و تغییر رفتار با شرکت در فعالیت های زیست بوم گردی در ایران مورد تحلیل قرار می گیرد. پژوهش میدانی با بهره گیری از روش کیفی اکتشافی مبتنی بر مصاحبه های عمیق انجام شده است. نمونه گیری به شکل هدفمند صورت گرفته و در مجموع با 24 گردشگر، شامل 6 زن و 18 مردِ انتخاب شده از میان شرکت کنندگان در تورهای زیست بوم گردی سه بنگاه معتبر گردشگری ایران (یا آشنایان زیست بوم گرد آنان)، مصاحبه ی عمیق به عمل آمده است. مصاحبه ها با رویکرد اکتشافی، سوالات باز و بهره گیری از گفته های پاسخ گویان برای طرح پرسش های بیش تر درباره ی یادگیری تجربی و تغییر رفتار زیست محیطی، اجتماعی و فردی زیست بوم گردان از دید خود آنان انجام شده اند. یافته ها حاکی از اَشکال مختلف یادگیری تجربی و تغییر رفتار در میان شرکت کنندگان در فعالیت های زیست بوم گردی است. ابعاد زیست محیطی یادگیری و تغییر رفتار در میان زیست بوم گردان مصاحبه شده شامل لذت از فهم محیط طبیعی، احترام به محیط زیست و قدردانی از آن، تمایل به شناخت محیط زیست، مسئولیت پذیری نسبت به محیط زیست و فعالیت جهت حفاظت از محیط زیست می گردد. هم چنین، ابعاد اجتماعی و فردی یادگیری تجربی و تغییر رفتار نزد مصاحبه شدگان مشتمل بر احترام به هم سفران و تعامل مثبت با آنان، مسئولیت پذیری نسبت به دیگران، پیروی از نظرات جمع، تمایل به کار تیمی، احترام به جامعه ی محلی و حس مسئولیت در قبال آن، مسئولیت پذیری و احترام نسبت به خود،  تاب آوری هیجانی، چالش پذیری و توانایی عبور از چالش، و نیز هویت یابی و کسب نوعی معنویت است.

یکی از اهداف گردشگری اجتماع محور، ایجاد منافع برای جامعه محلّی است. با وجود این درکشورهای در حال توسعه، تحقق آن با مشکلاتی همراه بوده است. در این راستا، مطالعه حاضر با هدف تحلیل مؤلفه های توسعه گردشگری روستایی با رویکرد اجتماع محور انجام شد. جامعه آماری این تحقیق، روستائیان بالای 15 سال روستاهای هدف گردشگری شهرستان های مریوان و سروآباد استان کردستان بود. به منظور تحلیل داده ها از آماره های توصیفی و استنباطی از جمله مقایسه میانگین و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. یافته های تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد به ترتیب مؤلفه های «شمول گرایی و شبکه سازی افقی»، «توانمندسازی و تقویت زیرساخت ها»، «نوآوری باز و تقاضامحوری»، «حفظ اصالت محلی» و «انتفاع و مشارکت عادلانه» از مهمترین مؤلفه های توسعه گردشگری اجتماع محور در نواحی روستایی به شمار می رود. این مطالعه می تواند نقش عمده ای در ارائه بینش صحیح، در زمینه چگونگی ارتقاء مشارکت جوامع محلّی در صنعت گردشگری و انتفاع آنها داشته باشد.